استیون

اِستیوِن \ [e]stiven\ ، سِـر لِـزلـی (1832- 1904م/ 1248-1321ق)، منتقد ادبی و فیلسوف انگلیسی. او نگارندۀ تاریخ سیر اندیشه‌ها، و نخستین سرپرست و سرویراستار «فرهنگ رجال ملی» بود که صدها مقالۀ آن را خود شخصاً نوشت.
استیون در لندن زاده شد و در خانواده‌ای سخت مذهبی بارآمد، ولی بعد ایمان دینی خویش را از دست داد و بیشتر عمر را صرف جایگزین ساختن آن با دیدگاه اخلاقی و فکری دیگری کـرد. عمده آثـار او در تـاریخ سیـر اندیشه‌ها ــ «تـاریخ فکری انگلستان در سدۀ هجدهم» (1876م، 2 ج) و «سودنگران انگلیسی» (1900م، 3 ج) ــ نیز در همین جهت به رشتۀ تحریر درآمده‌اند. اثر صرفاً فلسفی او کتاب «علم اخلاق» (1882م) است که در آن به پروراندن نظریۀ تکاملی اخلاق کوشیده است.
استیون به مذهب لااَدری یا اَگنوستیسیسم گرایش داشت و نظریۀ گناه اصلی آدم ابوالبشر را رد می‌کرد؛ زیرا، به عقیدۀ او، مسئلۀ شر لاینحل بود و کسی که با تمسک به تعالی و فهم‌ناپذیر بودن خداوند از آن طفره می‌رفت، در واقع از ایمان به شک روی آورده بود و به حکم صداقت می‌بایست بگوید من اَگنوستیک یا لااَدری‌ام. از سوی دیگر، استیون به‌علت تربیت خانوادگی و اجتماعی در آن عصر، احساس می‌کرد که اخلاق درنتیجۀ چنان نظری سخت فاقد قاطعیت می‌شود، زیرا اگر خدایی نباشد که برای اصول اخلاقی کیفر و پاداش برقرار کند، آدمیان به چه دلیل باید از اصول یادشده اطاعت کنند؟ بنابراین، او به این اعتقاد رسید که شخص اگنوستیک باید اخلاق را بر شالودۀ علمی بنا کند، بدین معنا که هیچ چیزی را بیرون از حیطۀ تحقیق علمی نپذیرد.
آثار جان استوارت میل یکی از ارکان تحصیلات استیون بود، ولی داروین در او تأثیر ژرف گذاشته بود. به این جهت، وی معتقد بود که بحثهای فنی فلسفی دربارۀ اخلاق را باید کنار گذاشت و نشان داد که اخلاق محصول کوششهای ارگانیسم اجتماعی در تنازع بقاست، نه نتیجۀ محاسبات بیش از حد عقلی مکتب سودنگری و شهود. بقای سالم ارگانیسم اجتماعی باید هرچه بیشتر با شرایطی منطبق باشد که سبب بیشترین خوشی و خوشبختی برای بیشترین عده می‌شوند. این عده از افرادی تشکیل می‌شود که باید آنان را «یاخته»هایی در «بافت اجتماعی» شمرد. از این رو، سودنگری یکسره کذب نیست، ولی تحلیل ذره‌گانی آن از جامعه نادرست است، و ملاکی که برای درستی در نظر دارد، نه کافی است و نه دقیق. یگانه ضمانت اجرا برای اخلاق، بقای سالم جامعه و البته فرد به‌عنوان بخشی از آن است. قواعدی که باید برای تأمین آن سلامت رعایت شوند، در غریزه‌ها و عمیق‌ترین عادتهای ما منعکس‌اند و به‌عنوان سلسله‌ای از قواعد اخلاقی که به آنها معرفت شهودی داریم، در شعور ما نمایان می‌شوند؛ ولی فقط هنگامی ممکن است بر شالودۀ علمی استوار گردند که دارای جامعه‌شناسی علمی شویم که هنوز نشده‌ایم.
استیون پس از درگذشت نخستین همسرش، از همسر دوم چهار فرزند پیدا کرد که یکی از آنها نویسندۀ نامدار انگلیسی، ویرجینیا وولف بود.

مآخذ

CDPh.;
EPh.1.
عزت‌الله فولادوند