استیلیکو

اِستیلیکو\ [e]stiliko\ ، فلاویوس (ح360- 408م)، فرمانده نظامی و دولتمرد رومی. او که از بازپسین فرماندهان نظامی بزرگ در روم غربی به‌شمار می‌رود، از 395 تا هنگام مرگش در 408م، عملاً فرمانروای امپراتوری روم غربی بود.

استیلیکو که دارای تبارِ واندال بود، در نوجوانی به ارتش روم پیوست و پله‌های ترقی را به‌سرعت پیمود. او در 383م برای مذاکره بر سر ارمنستان از سوی امپراتور تِئودُسیوس یکم نزد شاپور سوم، شاهنشاه ایران، رفت و توانست پیمان صلحی با ایرانیان ببندد که برای رومیان بسیار ارزشمند بود. تئودسیوس به پاس این پیروزی، سِرِنا، برادرزادۀ محبوبش را به ازدواج استیلیکو درآورد. او سپس استیلیکو را به فرماندهی کل ارتش روم گماشت.

از پیروزیهای نظامی استیلیکو پیش از 395م آگاهی چندانی در دست نیست. اختلاف او با فلاویوس روفینوس، دولتمرد رومی، بر سر چگونگی برخورد با ژرمنهای مهاجم، به دشمنی میان آن دو انجامید. امپراتور تئودسیوس کمی پیش از مرگش در 395م، استیلیکو را به سرپرستی (نیابت سلطنت) پسر خردسالش، هونوریوس، در فرمانروایی بر روم غربی گماشت و روفینوس را نیز به سرپرستی فرزند دیگرش، آرکادیوس، در فرمانروایی بر روم شرقی منصوب کرد. رقابت و ستیز میان استیلیکو و روفینوس یکی از عاملهای تجزیه شدن رسمی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی بود. در آغاز این رقابت، استیلیکو برتری نظامی بزرگی بر روفینوس داشت، زیرا به هنگام مرگ امپراتور تئودسیوس، فرماندهی نیروهایی که او با خود از بخش شرقی امپراتوری برای سرکوبی شورش اِئوگِنیوس به بخش غربی آورده بود، با استیلیکو بود. اما پیش از آنکه هریک از این دو بتواند به دیگری حمله کند، ویزیگوتها، که از اقوام ژرمن بودند، به فرماندهی آلاریک یکم، در مقدونیه و تراکیا سر به شورش برداشتند.
استیلیکو برای سرکوبی آلاریک و نیز به‌دست آوردن استان ایلّوریکوم (بخشی از ایلیریا، دربر گیرندۀ اسلوونی، کرواسی و آلبانی کنونی)، که هر دو بخش شرقی و غربی امپراتوری ادعای حکومت بر آن را داشتند، سپاه خود را به تِسالی برد؛ اما پیش از آنکه با آلاریک درگیر شود، امپراتور آرکادیوس، بنا به توصیۀ روفینوس، به او دستور داد که شماری از سربازانش را به کُنستانتینوپل (قسطنطنیه) بفرستد. استیلیکو به این فرمان گردن نهاد و در نتیجه، آلاریک توانست در یونان پیش‌رود؛ اما سربازانی که استیلیکو به کنستانتینوپل فرستاده بود، در نوامبر 395 روفینوس را کشتند.
استیلیکو در 397م با سپاه دیگری برای سرکوبی آلاریک به یونان رفت، اما آلاریک از نبرد سر باز زد و استیلیکو نیز از گریختن او جلوگیری نکرد. استیلیکو سال بعد، در پی شورشی که در استان رومی آفریقا رخ داده بود، سپاهی به آنجا فرستاد و توانست شورش را سرکوب کند. او در 398م دخترش ماریا را به ازدواج امپراتور هونوریوس درآورد. این ازدواج موقعیت استیلیکو را تقویت کرد و او در 400م به مقام کُنسولی رسید. از آنجا که امپراتور هونوریوس علاقۀ چندانی به اداره کردن امور امپراتوری نداشت، استیلیکو عملاً فرمانروای روم غربی بود.
در 401م ویزیگوتها به فرماندهی آلاریک به ایتالیا تاختند و به نزدیکی میلان، محل اقامت امپراتور هونوریوس، رسیدند. استیلیکو با فراخواندن نیروهای کمکی از بریتانیا و مرز راین، سپاه خود را تقویت کرد و در 402م ویزیگوتها را در پُلِنتیا شکست داد. این پیروزی چندان قاطع نبود و آلاریک تصمیم گرفت به سوی اِتروریا حرکت کند، اما در پی مذاکراتی پذیرفت که نیروهایش را از ایتالیا بیرون برد. آلاریک سال بعد دوباره به ایتالیا حمله کرد، اما استیلیکو او را در وِرونا شکست داد و به سوی شمال راند. با این که پیروزی استیلیکو این بار قاطع بود و سپاه ویزیگوتها وضع مناسبی نداشت، او با آلاریک مذاکره کرد و به وی اجازه داد از مهلکه بگریزد و نیروهایش را به ایلوریکوم ببرد.
در پایان سال 405م سپاه بزرگ دیگری از سِلتها و ژرمنها، که بیشتر آنها را اُستروگوتها تشکیل می‌دادند، به فرماندهی راداگایسوس، به ایتالیا تاختند و رو به سوی فلورانس نهادند. استیلیکو آنان را شکست داد، به سوی فیِزوله راند و قتل‌عام کرد. راداگایسوس در 23 اوت 406 اعدام شد و برای بزرگداشت این رویداد، یک طاق نصرت در رم ساختند.
پس از مرگ ماریا، دختر استیلیکو و همسر امپراتور هونوریوس، استیلیکو در 408م دختر دیگرش، تِرمانتیا، را به ازدواج امپراتور درآورد. با این همه، نفوذ استیلیکو رو به کاهش بود، زیرا پیروزیهایش دشمنان بسیاری برای او در دربار فراهم آورده بود و آنان شایع کرده بودند که استیلیکو می‌خواهد با همدستی آلاریک، پسرش اِئوکِریوس را به جای هونوریوس بر تخت بنشاند. پس از رسیدن خبر مرگ آرکادیوس، امپراتور روم شرقی، استیلیکو آمادۀ حرکت به سوی کنستانتینوپل شد، اما با گسترش این شایعه که او می‌خواهد پسرش را بر تخت امپراتوری روم شرقی نشاند، سپاهیان رومی در 13 اوت 408 در پاویا شورش کردند. استیلیکو به راوِنّا رفت، اما در آنجا به فرمان هونوریوس زندانی شد. او با اینکه توان مقاومت داشت، تسلیم شد. استیلیکو را در 22 اوت همان سال در راونا گردن زدند و اندکی بعد، پسرش ائوکریوس را نیز کشتند.
استیلیکو تنها فرمانده رومی بود که می‌توانست جلوی هجوم ژرمنها را بگیرد و اندکی پس از کشته شدن او، آلاریک در 410م رم را تصرف کرد. کلاودیانوس، شاعر پرآوازۀ رومی، در شعرهایش، که از منابع مهم تاریخ آن دوره به‌شمار می‌رود، استیلیکو را بسیار ستوده است.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2010 (under «Stilicho», «Rufinus»);
GLE (under «Stilicon»);
GSE ;
ME, 2009.
بخش تاریخ