ارتدکس

اُرْتُدُکْس [ortodoks] (از کلمۀ یونانی اُرثُدُکسُس به معنای «درست آیین»)، اصول اعتقادی راستین و مؤمنان به آن، در برابر کژآیینی با عقاید بدعت‌آمیز و طرفداران آن. این کلمه را نخستین‌بار آباء یونانی در اوایل سدۀ 4م به کار بردند. از آنجا که تقریباً همۀ گروههای مسیحی می‌پندارند که اعتقاد و ایمان راستین از آن ایشان است (گرچه لزوماً در انحصار آنان نیست)، معنای کلمۀ «ارتدکس» را در هر مورد خاصی تنها می‌توان بعد از بررسی بافت کلامی که این اصطلاح در آن به‌کار رفته است، به درستی تعیین کرد.
این واژه بخشی از نام رسمی کلیسای یونانی زبان (کلیسای ارتدکس شرقی) و کلیساهای همسو با آن است. لفظ ارتدکس همچنین در اسامی برخی کلیساهای کوچک‌تر شرقی دیده می‌شود، کلیساهایی که در سدۀ 5م، به دنبال مجادلاتی بر سر مسئلۀ دو طبیعتی بودن مسیح، از بقیۀ عالم مسیحی جدا شدند.
در دین یهودی، واژۀ مزبور معرف نوعی از عقاید و اعمال دینی است که به شدیدترین وجهی به سنن کهن پای‌بند است. در نتیجه، یهودیان درست آیین (ارتدکس) نظر یهودیان اصلاح‌طلب معاصر را مردود می‌دانند، زیرا گروه اخیر معتقدند که کتاب مقدس و دیگر نوشته‌های دینی یهودی نه‌تنها حاوی اصول اخلاقی معتبر تغییرناپذیر و ابدی هستند، بلکه شامل تفاسیری از قانون الاهی (شریعت) نیز هستند که تابع اوضاع تاریخی و فرهنگی است و رها کردنشان و فروگذاشتنشان مشروع است. بنابراین، شریعت نزد یهودیان ارتدکس ثابت و تغییرناپذیر، و تنها معیار برای انجام اعمال دینی است.
در میان اروپاییان، این واژه برای متمایز کردن اصول اعتقادی راستین اسلامی از عقاید بدعت‌آمیز، مانند تعالیم معتزله نیز به کار می‌رود.
واژۀ ارتدکس درمورد نوع خاصی از مذهب پرُتستان نیز به کار می‌رود که معمولاً کتاب مقدس را بسیار محافظه‌کارانه تفسیر می‌کند. اصطلاح ارتدکس انجیلی عموماً بر آن شاخۀ مسیحیت پرتستان اطلاق می‌شود که بر سندیت لفظ به لفظ کتاب مقدس و نبود خطا در آن تأکید می‌کند.
این اصطلاح در معنایی غیردینی درمورد آرائی به کار می‌رود که گروهی نسبت به آن متفق‌القول‌اند، یا نظرات پذیرفته‌ شده‌ای که در هر حوزۀ تحقیقاتی وجود دارد. (198)