ازرقی هروی

اَزْرَقی هَرَوی [azraqī-ye haravī] ، ابوبكر زین‌الدین (یا افضل‌الدین) بن اسماعیل ورّاق، از شاعران فارسی زبان سدۀ 5ق11\ م. اصل او از هرات، و پدرش از وراقان این شهر بود و به گفتۀ نظامی عروضی، همو بود که فردوسی را هنگام فرار از غزنین به هرات 6 ماه در خانۀ خویش پناه داد. با اینكه در اشعار او اندیشۀ عرفانی دیده نمی‌شود، وی را از مریدان خواجه عبدالله انصاری دانسته‌اند. ازرقی از جوانی به چكامه‌سرایی پرداخت و به دربار سلجوقیان راه یافت و آنان را مدح گفت. وی در دربار طغانشاه به منصب ملك الشعرایی دست یافت و حتیٰ ندیم و مشاور او شد و سرانجام در هرات درگذشت.
ازرقی در اسلوب شعری به عنصری و فرخی نزدیك است، اما مضامین و تعبیرات بدیع و گاه دور از ذهن او به شیوۀ ابوالفرج رونی است. سبك او را حد فاصل سبك خراسانی و عراقی دانسته‌اند.
بدیهه‌سرایی او به خصوص رباعی فی البداهۀ او در مجلس طغانشاه شهرت فراوانی یافت. از او دیوانی مشتمل بر 674‘2 بیت به كوشش سعید نفیسی در 1336ش به چاپ رسیده است. نظم دو منظومۀ سندبادنامه و الفیه و شلفیه را نیز به او نسبت داده‌اند.*

مآخذ

آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، 1337ش؛
آفتاب رای لکهنوی، ریاض العارفین، به کوشش حسام‌الدین راشدی، تهران، 1396ق\ 1976م؛
ازرقی هروی، ابوبکر، دیوان، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1336ش؛
جامی، عبدالرحمان، بهارستان، به کوشش اسماعیل حاکمی، تهران، 1367ش؛
حاجی خلیفه، کشف؛
حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش ادوارد بـراون، لندن، 1328ق\ 1910م؛
دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، تهـران، 1338ش؛
رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، 1340ش؛
زنوزی، محمدحسن، ریاض الجنة، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی تبریز، شم‌ 3578؛
شمیسا، سیروس، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران، 1363ش؛
علیشیر نوایی، مجالس النفایس، ترجمۀ فخری هراتی و محمد بن مبارک قزوینی، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، 1363ش؛
عوفی، محمد، لباب الالباب، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1335ش؛
کازرونی، ابوالقاسم، مرقوم پنجم کتاب سلم السموات، به کوشش یحیى قریب، تهران، 1340ش؛
محجوب، محمدجعفر، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، 1350ش؛
مصفا، مظاهر، حاشیه بر مجمع الفصحا (نک‌ : هم‌ ، هدایت)؛
نظامی عروضی، احمد، چهار مقاله، به کوشش محمد قزوینی و محمد معین، تهران، 1333ش؛
نفیسی، سعید، مقدمه بر دیوان ازرقی (هم‌ )؛
هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1336ش.

پیرایه یغمایی ـ مینا حفیظی