آزبرن

آزْبِرْن [āzbern]،جان(جیمز) (1929-1994م\ 1308-1373ش)، نمایش‌نامه‌نویس و فیلم‌ساز انگلیسی که نمایش‌نامه‌اش به نام «با خشم به گذشته بنگر» (که در 1956م اجراشد)به جنبشی نو در هنرنمایش‌بریتانیا انجامید و او را در مقام یکی‌از نخستین «جوانان خشمگین»، نامور ساخت.

پدر آزبرن نقاشی بازاری و مادرش پیشخدمت میخانه بود. او پس از درگذشت پدر در 1941م، از پول بیمۀ عمر وی برای تحصیل در مدرسۀ شبانه‌روزی «بِلمُنت کالج» واقع در دِوِن استفاده کرد. او از این آموزشگاه بیزار بود و پس از کتک زدن رئیس آموزشگاه، آنجا را رها کرد؛ به خانه نزد مادرش در لندن رفت و موقتاً به روزنامه‌نگاری پرداخت تا اینکه در ضمن پرداختن به کاری در یک گروه از بازیگران جوان‌سال سیار با تئاتر آشنا شد. اندک زمانی بعد شروع به بازیگری کرد و سپس مدیر و بازیگر چندین گروه تئاتری در شهرستانها شد و در نمایش‌نامه‌نویسی نیز کوشید. نخستین نمایش‌نامه‌اش به نام «شیطانِ درون او» را در 1950م با دوست و مربی خود استِلا لیندِن، هنرپیشه و یکی از نخستین معشوقه‌هایش نوشت.
آزبرن نخستین نقش خود در لندن را در 1956م ارائه داد؛ در همین سال «با خشم به گذشته بنگر» توسط «گروه صحنۀ انگلیسی» به نمایش درآمد. هرچند شکل نمایش‌نامه انقلابی نبود، اما محتوایش دور از انتظار بود. برای نخستین‌بار، جوانان 20 تا 30 سالۀ بریتانیایی که در جنگ جهانی دوم شرکت نداشتند، بر صحنه آمدند؛ آنان عواقب جنگ را نکبت‌بار و ناامید کننده می‌دیدند. قهرمان نمایش، جیمی پُرتِر که پسر کارگری است، از طریق نظام آموزشی دولتی به موقعیتی بسیار متزلزل در حاشیۀ طبقۀ متوسط رسیده است که می‌تواند از آنجا دارندگان همیشگی امتیازها را ببیند که مشاغل بهتری دارند و پیشرفت او به مقامهای بالاتر را تهدید می‌کنند. جیمی پرتر به کار فروشندگی در بازار ادامه می‌دهد و خشمش را بر سر همسرش و دوست او که از طبقۀ متوسط‌اند، فرو می‌کوبد. راهی برای رفع محرومیتهای پرتر وجود ندارد، اما آزبرن موجب می‌شود که مخاطب آن محرومیتها را عمیقاً احساس کند.

نمایش‌نامۀ بعدی آزبرن، «بازیگر» (1957م) چشم‌اندازی از بریتانیای معاصر را ترسیم می‌کند که روزهای سرشار از اعتماد به نفس خود را از دست داده است. قهرمان این نمایش‌نامه بازیگر شکست خورده‌ای در نمایشهای کمدی است و آزبرن از انحطاط سنت تماشاخانه به عنوان استعاره‌ای برای نشان دادن سقوط سرزندگی ملی بهره‌ می‌گیرد. در 1958م، آزبرن و تونی ریچاردسِنِ کارگردان شرکت فیلم‌سازی وودْفال را بنیاد نهادند و از نمایش‌نامه‌های «با خشم به گذشته بنگر» (1959م) و «بازیگر» (1959م) و نیز از فیلم‌نامۀ تام جونز به قلم آزبرن که براساس اثری از هِنری فیلدینگ نوشته شده بود و برندۀ جایزۀ اسکار شد، فیلم سینمایی تهیه کردند.
لوتِر (1961م) نمایش‌نامه‌ای حماسی دربارۀ رهبر جنبش اصلاح دینی است که دیگر بار توانایی آزبرن را در خلق شخصیتی شورشگر نشان داد. «نمایش‌نامه‌هایی برای انگلستان» (1962م) مشتمل است بر «خونِ بامْبِرگها» که هجویه‌ای دربارۀ سلطنت است، «درون پاکت بی‌نشان» که بررسی زوجی است که بعداً در می‌یابند برادر و خواهرند و با یکدیگر نقش غالب و مغلوب را بازی می‌کنند.
نطق آتشین جیمی پرتر در رفتار مشاور حقوقی سرخورده‌ای در نمایش‌نامۀ «مدرک نپذیرفتنی» (1964م) به صورت دیگری تکرار می‌شود. «میهن‌پرست در نگاه من» (1965م) داستان افسر اتریشی همجنس‌بازی در دورۀ پیش از جنگ جهانی اول است که براساس سرگذشت آلفرد رِدْل نگاشته شده، و حاکی از توجه آزبرن به انحطاط امپراتوری و مخاطراتی است که از رفتارهای نامتعارف پدید می‌آیند. نمایش‌نامۀ «غرب سوئز» (1971م) نشان دهندۀ همدلی با استعمارگری انگلیسی است که روزگار اقتدارش به سر آمده است و تنفر از مخالفان ایدئولوژیک او که آشفته و عصبی به نظر می‌رسند.
چنان‌که در نخستین بخش زندگی‌نامۀ خودنوشت آزبرن با عنوان «شخصی از طبقۀ برتر» (1981م) آمده است، بیشتر خشمی که در نمایش‌نامۀ «با خشم به گذشته بنگر» ابراز شده، معلول نخستین تجربه‌های خود آزبرن در زندگی است. او در این کتاب به کم‌مایگی قشر پایین طبقۀ متوسط انگلستان می‌پردازد. قشری که مادرش در زمرۀ آنها بود و آزبرن از او نفرت داشت. آزبرن 5 بار ازدواج کرد.
آزبرن در آغاز کار بازیگری مهارت خاصی در تدارک نقشهای قابل اجرا کسب کرد که او را ممتاز ساخت. او به دلیل بازگرداندن نطقهای پرشور و انتقادی به جایگاه مهم خود در میان عناصر نمایشی نیز اهمیت دارد؛ اما کار مهم او این بود که گرایش هنر نمایش در بریتانیا را از نمایش‌نامه‌های خوش‌ساختی که زندگی طبقۀ بالا را توصیف می‌کردند، به نمایش‌نامه‌های بسیار واقع‌گرایانۀ زندگی معاصر تغییر داد. (112)