اراتستن

اِراتُسْتِن [erātosten] (ح 276- ح 194ق‌م)، ریاضی‌دان، منجم و شاعر یونانی و نخستین کسی که محیط کرۀ زمین را محاسبه کرد. در سوئنه (اَسوان کنونی) در 800 کیلومتری جنوب شرقی اسکندریه، پرتو خورشید در ظهر روز انقلاب تابستانی عمودی می‌تابد. اراتستن دریافت که در همان روز و همان ساعت، در اسکندریه، زاویۀ پرتو خورشید با خط عمود °7 است. او به درستی چنین فرض کرد که فاصلۀ خورشید از زمین بسیار است، از این‌رو، پرتوهای آن وقتی به زمین می‌رسند، عملاً با هم موازی‌اند. با این فرض وی توانست با در دست داشتن مسافت میان آن دو شهر براساس تخمین مسافران، محیط زمین را محاسبه کند. طول دقیق واحدِ استادیوم که او به کار برده است، معلوم نیست، بنابراین، دقت نتیجۀ به دست آمده نیز مشخص نیست و ممکن است این نتیجه از 5/0 تا 17٪ با آنچه ستاره‌شناسان امروز به دست آورده‌اند، متفاوت باشد. اراتستن درجۀ میل مدار خورشید (در واقع، انحراف محور زمین) را نیز با دقت فراوان اندازه گرفت و فهرستی از ستارگان فراهم کرد. کار او در ریاضیات در اصل از طریق نوشته‌های پاپوس اسکندرانی شناخته شده است.
اراتستن که در کورِنه زاده شده بود، پس از تحصیل در اسکندریه و آتن، در اسکندریه ماند و مدیریت کتابخانۀ بزرگ آن شهر را در255ق‌م به‌عهده گرفت. او تقویمی‌استخراج کرد که سالهای کبیسه را هم در بر می‌گرفت و کوشید روزهایی را که در آنها حوادث مهمی رخ داده بود، از زمان محاصرۀ تروا به‌این سو، مشخص کند. آثار او شامل منظومه‌ای ملهم از ستاره‌شناسی و نوشته‌هایی در زمینۀ تئاتر و علم اخلاق است. وی در پیری نابینا شد و گفته می‌شود که با گرسنگی کشیدن خودکشی کرد.
(112)