آرخن

آرْخُن [ārxon]، صاحب منصب یا صاحب‌منصبان عالی‌رتبه در بسیاری از دولت ـ شهرهای یونان باستان. منصب آرخنها در دوران باستان وقتی اهمیت یافت که اشراف جای‌گزین شاهان شدند.
نخستین فهرست سالانۀ آرخنها در آتن مربوط به 682 ق‌م است. مقارن نیمه‌های سدۀ 7ق‌م، قدرت اجرایی در دست 9 آرخن بود که در ادارۀ امور دینی، نظامی و قضایی، هریک سهمی داشتند، اموری که زمانی همه برعهدۀ شاه بود.
آرخن اصلی (اِپُنوموس) مهم‌ترین صاحب منصب کشوری و قضایی بود و احتمالاً هم ریاست بوله (شورا) و هم ریاست اِکلِسیا (مجمع شهروندان) را به‌عهده داشت؛ او نام خود را به سالی که در آن ریاست می‌کرده، می‌داده است.
دومین آرخن پُلِمارْخُس بود که مقام فرمانده جنگ و قاضی مرافعات با خارجیان را داشت. مقام سوم سلطنت بود که به صورت باسیلئِوس باقی‌مانده بود و در منصب بالاترین مقام دینی، وقتی شورای اشراف (آریوپاگوس) به عنوان دادگاه رسیدگی به قتل تشکیل می‌شد، در رأس آن قرار می‌گرفت و سرانجام، 6 تن تِسموتِتِس (تعیین‌کنندگان هنجارهای اجتماعی) بودند که به امور قضایی گوناگون رسیدگی می‌کردند.
اختیارات بالقوۀ آرخنها محدودیتهایی برای آنها به وجود می‌آورد. پیش از آنکه ایشان عهده‌دار مسئولیت خود شوند، شورا آنها را از چند نظر بررسی و امتحان می‌کرد: شرط اصل و نسب، تندرستی، رفتار پدر و مادر و فعالیتهای نظامی. در پایان دورۀ خدمت آرخنها، اعمال زمان تصدی‌شان، به‌ویژه در زمینۀ امور مالی ارزیابی می‌شد. عضویت در گروه آرخنها در آغاز تنها برای نجیب‌زادگان میسر بود که در آن صورت می‌توانستند تا پایان عمر در این مقام بمانند. سرانجام، دورۀ خدمت آرخنها نخست به 10 سال، و سپس فقط به یک سال کاهش یافت و پس از آن چون نمی‌توانستند دوباره به آرخنی برگزیده شوند، تا پایان زندگی عضو آریوپاگوس می‌ماندند. وقتی سولون در حدود سال 594ق‌م یک یا دو طبقۀ بالا از ثروتمندان جامعه را شایستۀ انتخاب شدن دانست، انتخاب انحصاری نجیب زادگان به آرخنی از میان رفت.
به موجب قانون اساسی کلیستِنِس (508- ح 487ق‌م)، آرخنها مستقیماً توسط مجمع شهروندان انتخاب می‌شدند؛ بعدها از میان 500 تن نامزدان منتخب، گروهی به حکم قرعه انتخاب می‌شدند. تا 457ق‌م، هنوز این مقام به دو طبقۀ عالی اختصاص داشت. سپس صلاحیت انتخاب شدن نخست به طبقۀ سوم ثروتمندان، و سرانجام عملاً به طبقۀ چهارم نیز داده شد، گرچه آنان از لحاظ نظری صلاحیت نداشتند.
در سدۀ 5ق‌م، اقتدار آرخنها رو به کاهش نهاد. پلمارخس مقام فرماندهی را به 10 تن از فرماندهان طایفه‌ها واگذار کرد که در حوزۀ اداری هم جانشین آرخنها شدند. بدین‌سان آرخنها در درجۀ اول مقاماتی قضایی شدند. در نیمه‌های سدۀ 5ق‌م، آنان دیگر خود قضاوت نمی‌کردند و حکم نمی‌دادند، بلکه به بازجویی می‌پرداختند و سپس دعوا را در هیئت منصفه مطرح می‌کردند و ریاست جلسۀ دادگاه را برعهده می‌گرفتند، بی‌آنکه مسئول هدایت هیئت منصفه در مسائل حقوقی باشند. (100)
1. aeon 2. archon 3. Archytas of Tarentum