آثار و پيامدهاى آن، گاه زندان و گاه تبعيد و دربه‌درى در اينجا و آنجا را به جان خريدند و از گشاده‌ترين دروازه‌هاى تاريخ با كوله‌بارى از افتخار و شكوه وارد آن گشتند؛ پژوهشگر ما (آيت‌الله اراكى) از اين نظر چنان عمل كرده كه گويى زبان حال شاعرى است كه مى‌گويد:

بر شهر و ديار ليلى گذر مى‌كنم و خاك در و ديوارهاى آن را سرمه چشم مى‌كنم ولى نه عشق به شهر و در و ديوارهاى آن، بلكه عشق به ساكن اين شهر ليلى- است كه تارهاى دلم را به لرزه درمى آورد.

مؤلف در پى سخن گفتن از درها و ديوارها نيست؛ او به دنبال پژوهش و بررسى در احوال كسانى است كه به گفته وى شايستگى و لياقت ورود به تاريخ را يافته‌اند و در شمار ساكنان و جاودانگان اين شهر و ديار قرار گرفته‌اند؛ زيرا او ايشان را ديده است كه نام خود را در اين سفر جاودانگى تثبيت كرده‌اند؛ آن‌ها در دل مردم جاى گرفتند و انگيزه‌اى براى جهاد واقعى ايشان گشتند. علت اين امر- از نظر مؤلف- هدف مشتركى بود كه آنان را به يكديگر نزديك ساخت و در يك مسير قرار داد؛ هدفى كه عبارت بود از برانگيختن امت از خواب خرگوشى تا برخيزد و گرد تحجر و بيگانگى از مدنيت را از سر و روى خود بگيرد. زيرا اين خيزش مطمئن‌ترين وسيله براى همراه شدن با قافله زمان است كه چهار نعل به سوى فرداها مى‌تازد؛ تاريخ توقف و درجا زدن نمى‌شناسد و