همواره از اين كشف به آن اختراع و از اين اختراع به آن كشف و از چيرگى و تسلط بر منابع مادى جهان به چيره شدن بر احساسات و عواطف و حتى آرزوها و رؤياهاى مردم در حركتند.

به راستى كه من نيز همچون ديگران وقتى ناگزير به خواندن شرح حال بزرگان و تاريخ و سرگذشت امت‌هايى كه تن به شكست و ذلت داده‌اند، مى‌پردازم، احساس بسيار تلخى پيدا مى‌كنم؛ چرا كه اين تاريخ نوشته‌ها- به طور كلى و به استثناى اندكى-- مالامال نكوهش، تكفير، تفسيق و لعن و نفرين ديگران است كه گاه هر دو طرف بر باطل يا هر دو بر حق و يا يكى در اينجا و ديگرى در آنجا بر باطل يا بر حق بودند. با وجود اين آن‌ها زبان گفتگو را ندانستند و واقعيتى را كه در آن زندگى مى‌كنند، نفهميدند.

به همين دليل من از آن كتاب‌ها و فرهنگ‌ها، فرسنگ‌ها فاصله دارم. اگر نياز مبرمى به جستجو در جايى كه گمان وجود منبعى يا مرجعى مى‌رود، پيدا كنم با احساس و عواطفم كلنجار مى‌روم و خود را وادار به شكيبايى و تحمل مى‌كنم؛ چه اينكه مى‌دانم گريزى از دشوارى‌ها و سختى‌هاى پژوهش و بحث و كاوش وجود ندارد. از جمله اين دشوارى‌ها داشتن بينش و آگاهى كافى براى تشخيص سره از ناسره و صدف از خرمهره در ميان پشته‌اى است كه در شرايط معينى تلنبار شده و احياناً با آتش تعصب كورى كه قدرت‌هاى متعدد از هر سو بر آن دميده‌اند، درهم آميخته است.