نجاشى وجود نداشته، مى‌بايست بعدها كه كتاب مزبور تأليف شده، در فهرست شيخ گنجانيده شود، زيرا بنابر مشهور، شيخ طوسى ده سال پس از نجاشى زنده بوده و به‌طور حتم از وجود كتاب وى باخبر شده است. بنابراين، دليل ياد نشدن كتاب نجاشى را در فهرست شيخ و همچنين ياد كردن نجاشى كتاب شيخ را بايد در چيز ديگرى جستجو كرد كه احتمالا عبارت باشد از معروفيت و عظمت علمى شيخ طوسى و كتابهايش در جامعه شيعى آن روزگار و برخوردار نبودن نجاشى از شهرتى كه موجب توجه كامل به خود يا كتابش گردد.

ليكن با اين همه، بررسى و مقابله دو كتاب مزبور و برخورد به عباراتى در فهرست نجاشى كه عينا عبارات فهرست شيخ با پاره‌اى اضافات است و مشاهده شيوه بيان نجاشى در بسيارى از موارد كه نمايشگر نظر انتقادى وى نسبت به مطالب فهرست شيخ است، تقريبا جاى ترديدى در اين باقى نمى‌گذارد كه فهرست نجاشى پس از فهرست شيخ تأليف شده است.

مشخصات كتاب‌

اين كتاب مشتمل بر معرفى نام و آثار قريب به نهصد نفر از صاحبان اصول و مصنفات است كه غالبا همراه با سلسله سند ميان شيخ و آنان ذكرشان رفته است.

تهيه و تأليف كتاب به خواهش يكى از معاصران شيخ كه در مقدمه همين كتاب از او به الشيخ الفاضل تعبير مى‌كند، انجام‌