در اين كه هردو نوع شناخت فوق معتبر است و يا هردو معتبر نيست، يا اولى معتبر و دومى غير معتبر است و يا بالعكس؟ نظريات چهارگانه‌اى وجود دارد كه قول صحيح اين است كه هردو شناخت (عقلى و حسى) معتبر است و بقيه اقوال باطل و بى‌اساس است‌[1].

3- شناخت عرفانى كه گفته مى‌شود ذات معلوم بدون وساطت صورت ذهنى مشهود مى‌شود ولى براى اينكه اين شناخت از اوهام و تخيّلات تمايز پيدا كند كه افراد زيادى در اين وادى به گمراهى افتاده‌اند و تلبيسات ابليسى آنان باعث گمراهى ساده‌لوحان زيادى شده است. بايد آنرا متأخر از شناخت عقلى و شناخت تعبدى قرار داد.

برعلاوه، واردات ذهنى مدعيان شناخت شهودى قابل اشتباه بوده و براى ديگران حجت نيست هرچند كه مدعى ثقه و عادل باشد[2].

4- شناخت تعبدى مانند شناخت متدينين از جهان تكوينى به وسيله تفصيلات شريعت ثابت الهى در موارد مختلف كائنات.

و اين شناخت مسبوق به شناخت عقلى از وجود آفريدگار و پاره‌اى از صفات او مانند علم و قدرت و حكمت او و شناخت عقلى از رسول و

[1] - براى تفصيل اين بحث مهم، به كتاب ديگر نگارنده( متافيزيك از نظر رئالزم) مراجعه شود

[2] - در اصول فقه ثابت شده است كه اخبار( خبر دادن) از امور حسى اگر ناقل و مخبر ثقه باشد حجت است ولى خبر دادن از امور حدسى صرف حتى اگر مخبر، ثقه و عادل باشد و حتى اگر بينه باشد حجت نيست بلى در حدسيات نزديك به حس اخبار مخبر ثقه حجت است كه در كتاب بحوث فى علم الرجال نگارنده مفصلا دراين‌باره بحث شده است.