نام‌هاى قرآن‌

بسيارى از مفسّران و قرآن‌پژوهان، نام‌هاى بسيارى براى قرآن برشمرده‌اند، هر چند در شمار آنها با يكديگر متفق نيستند: ابو الفتوح رازى (م 554 ق) حدود 43 نام‌[1] و فخرالدين رازى (م 606 ق) 32 نام‌[2] برشمرده است. قاضى ابوالمعالى شيذله (م 494 ق) 55 نام برشمرده كه بدرالدين زركشى (م 794 ق) و سيوطى (م 911 ق) هم‌آنها را نقل كرده و از وجه تسميه آنها سخن گفته‌اند.[3] زركشى از ابوالحسن على بن احمد حرالى (م 637 ق) ياد كرده، مى‌گويد: «او نگاشته مستقلّى در اين موضوع داشته و بيش از نود نام براى قرآن برشمرده است».[4] ابن عربى (م 656 ق) نيز نام‌هاى بسيارى براى قرآن بر مى‌شمارد.[5]

گروهى ديگر از قرآن‌پژوهان معتقدند كه قرآن، يك تا پنج نام بيشتر ندارد و آنچه ديگران بر اين افزوده‌اند، وصف قرآن است، نه نام آن. مثلًا كلمه «كريم» كه با الهام از آيه‌ «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ‌؛[6] آن، قرآنِ كريم است» از نام‌هاى قرآن به شمار آمده، وصف كلمه «قرآن» است و نمى‌توان آن را «نام» و «عَلَمِ» قرآن به حساب آورد. همچنين است كلمه «مبارك» كه با استناد به آيه‌ «وَ هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ‌؛[7] اين، ذكر فرخنده‌اى است كه فرو فرستاديم»، آن را از نام‌هاى قرآن، محسوب كرده‌اند.[8] بدين ترتيب، فرق ننهادن ميان اسم و صفت، موجب شده است كه گروه نخست، ده‌ها نام براى قرآن برشمارند.[9]

[1]. روض الجنان: ج 1 ص 7.

[2]. تفسير الفخر الرازى: ج 2 ص 14- 18.

[3]. البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 276- 282؛ الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 141- 147.

[4]. البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 273.

[5]. رحمة من الرحمن: ج 1 ص 8 و 10.

[6]. واقعه: آيه 77.

[7]. انبيا: آيه 50.

[8]. التسهيل لعلوم التنزيل: ج 1 ص 5.

[9]. اين نكته را نيز نبايد فرو گذاشت كه براى برخى پژوهشگران« تعداد اسماى قرآن» به عنوان يك مسئله مطرح نبوده و از اين رو اساساً در پى به دست دادنِ معيار و ملاك براى آن و استقصاى كامل نام‌هاى قرآن نبوده‌اند.