به معناى آشفتگى و بى‌سامانى. سخن آخر اين كه بسيارى از آنچه تحت عنوان اختلاف مصاحف از آن ياد مى‌شود، به رسم الخط و يا قرائت باز مى‌گردد و نه ترتيب سوره‌ها.[1]

شاهد ششم: مصحف امام على عليه السلام‌

طبق روايات شيعه و برخى از اهل سنّت، امير مؤمنان عليه السلام قرآن را پس از پيامبر صلى الله عليه و آله گرد آورده است و ترتيب او با تدوين كنونى همسان نيست، بلكه گفته مى‌شود بر حسب نزول بوده است.[2] بنا بر اين، تدوين قرآن در حيات پيامبر صلى الله عليه و آله به انجام نرسيده است و ترتيب كنونى حجيت ندارد.[3] افزون بر اين، گزارش شيخ صدوق در باره فضايل اختصاصى امير المؤمنين عليه السلام نشان مى‌دهد كه امام على عليه السلام تنها جمع‌كننده قرآن از ميان صحابه است:

وأمّا الخامسة والخمسون، فإنَّ رَسولَ اللَّهِ قالَ لي: «سَيَفتَتِنُ فيكَ طَوائِفُ مِن امَّتي فَيَقولونَ: إنَّ رَسولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله لَم يُخَلِّف شَيئاً، فَبِماذا أوصى‌ عَلِيّاً؟ أوَ لَيسَ كِتابُ رَبّي أفضَلَ الأَشياءِ بَعدَ اللَّهِ عز و جل؟! وَالَّذي بَعَثَني بِالحَقِّ لَئِن لَم تَجمَعهُ بِإِتقانٍ لَم يُجمَع أبَداً»، فَخَصَّنِيَ اللَّهُ عزّ وجلّ بِذلِكَ مِن دونِ الصَّحابَةِ.[4]

اما پنجاه و پنجم: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: «به زودى، گروه‌هايى از امّتم در

[1]. ر. ك: نصوص فى علوم القرآن: ج 5 ص 75 و 84( الفصل الخامس والسادس).

[2]. المصنف، ابن ابى شيبه: ج 7 ص 197؛ بحار الأنوار: ج 23 ص 249؛ تدوين القرآن: ص 344. قرآن ابن‌مسعود، با قرآن عثمانى، در تدوين، متفاوت بود. با سوره فاتحه آغاز مى‌شد و سپس نساء و پس از آن، سوره آل عمران بود؛ ولى به ترتيب نزول هم نبود. و گفته مى‌شود كه مصحف امام على عليه السلام بر اساس ترتيب نزول سوره‌ها بوده است: ابتداى آن، سوره علق، سپس مدّثّر، مزّمّل، مَسَد، تكوير، و همين گونه تا پايان سوره‌هاى مكّى و سپس سوره‌هاى مدنى بوده است.

[3]. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد: ج 1، ص 27؛ بحار الأنوار: ج 41 ص 149؛ علوم القرآن حكيم: ص 114- 115.

[4]. ر. ك: ص 260 ح 222.