برخى روايات به آن اشاره شده است،[1] به معناى كيفر مكر دانست. به اين معنا كه وقتى انسان، معصيتى كند كه مستحقّ عذاب شود، خداى تعالى به عنوان مجازات، سرنوشتى براى او تنظيم كند كه او خودش با پاى خود و غافل از سرنوشت خود به سوى عذاب برود. بر اين مبنا، ديگر مكر ابتدايى بدون اين‌كه بنده، معصيتى كرده باشد، از خداوند صادر نخواهد شد.[2]

به هر حال، معناى مكر الهى هرچه باشد، از جمله عواملى است كه آگاهى از آن، موجب تضعيف دشمن و در مقابل تقويت نيروى خودى به معناى احساس امنيت پيدا كردن از مكر آنان خواهد شد. از اين رو، خداوند متعال در قرآن كريم با توجّه دادن پيامبر گرامى‌اش به اين حقايق، ايشان را از بابت مكر مكّاران، دل‌گرمى و دلدارى بخشيده و او را در مسير ابلاغ پيام الهى، يارى رسانده است. در آيه سى سوره انفال، اين دلدارى با يادآورى توطئه‌هاى مشركان قريش عليه ايشان همراه شده است:

(وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ.[3]

به [خاطر بياور] هنگامى را كه كافران نقشه مى‌كشيدند كه تو را به زندان بيفكنند، يا به قتل برسانند، و يا [از مكّه‌] خارج سازند، آنها چاره مى‌انديشيدند [و نقشه مى‌كشيدند]، و خداوند هم تدبير مى‌كرد و خدا بهترينِ چاره‌جويان و تدبيركنندگان است!).

اين آيه، به «ليلة المبيت» و توطئه كفّار براى قتل پيامبر خدا (ص) اشاره دارد كه ايشان از طريق جبرئيل آگاه شد و على (ع) به جاى او در بستر خوابيد و پيامبر، شبانه از خانه خارج شد و به غار «ثور» رفت و از آن‌جا به مدينه هجرت نمود.[4]

در اين آيه، به منظور بيان و شرح مكر كفّار ميان حبس، كشتن و بيرون كردن، ترديدى بيان نموده كه خود، دلالت مى‌كند بر اين كه كفّار قريش، حدّاكثر نيروى‌

[1]. ر. ك: عيون أخبار الرضا( ع)، ج 1، ص 126.

[2]. ترجمه تفسير الميزان، ج 8، ص 255 و تفسير نمونه، ج 2، ص 566.

[3]. سوره انفال، آيه 30.

[4]. ر. ك: تفسير العيّاشى، ج 2، ص 53. نيز، ر. ك: تفسير القمّى، ج 1، ص 272؛ الدرّ المنثور، ج 3، ص 179.