نام کتاب : روش شناسى علم كلام، اصول استنباط و دفاع در عقايد نویسنده : برنجكار، رضا جلد : 1 صفحه : 91
البته در كنار همه اين عوامل، وثاقت راوى از مهمترين عوامل مؤثر
است. بنابراين مىتوان نتيجه گرفت كه آنچه در سيره عقلا و عمل علما ديده مىشود
اعتبار وثوق و اطمينان است كه با ملاحظه عوامل ذكر شده به دست مىآيد. بنابراين
سيره عقلا «خبر موثوق به» را حجت مىكند و آن را مورد توجّه، پذيرش و عمل قرار
مىدهند.
در
مورد تأثير موضوع خبر، عقلاء هر چه خبر مهمتر باشد ديرتر به وثوق و اطمينان
مىرسند. براى مثال اگر فرد موثقى از راهبندان در مسيرى خاص خبر دهد، خبرش را
مىپذيريم و به آن ترتيب اثر مىدهيم، اما اگر همين شخص از مطلب مهمى همچون وقوع
جنگى بزرگ در جهان خبر دهد، به خبرش اطمينان نمىكنيم و از ديگران نيز تحقيق
مىكنيم و پس از اخذ گزارشهاى متعدّد به وثوق و اطمينان دست يافته به خبر عمل
مىكنيم.
حال
از آنجا كه اعتقادات در مقايسه با اعمال از اهميت بيشترى برخوردارند، ديرتر وثوق
به دست مىآيد. البته برخى اعمال همچون قصاص و حدود نيز از اهميت بالايى حتى نسبت
به برخى اعتقادات بسيار فرعى برخوردارند.
بنابراين
در حوزه اعتقادات سيره متفاوتى وجود ندارد و سيره عقلا در همه موارد پذيرش «خبر
موثوق به» است، اما وثوق گاه زودتر و گاه ديرتر به دست مىآيد.
نكته
آخر در مورد سيره عقلا اين است كه سيره ممكن است صرفاً يك قرارداد باشد به گونهاى
كه اگر به جاى آن، قراردادى ديگر صورت پذيرد مشكلى در جامعه پيش نمىآيد. مثلًا به
جاى رنگ سبز، رنگ آبى نيز مىتوانست علامت اجازه عبور باشد. اما برخى سيرههاى
عقلايى، مبتنى بر حكم عقل و بر اساس حكمت است، به گونهاى كه اگر اين سيرهها
نباشد امكان زندگى اجتماعى وجود نخواهد داشت، يا انسانها به مشقّت خواهند افتاد.
چنين سيرهاى نيازمند به تأييد يا عدم ردع توسط شارع نيست، بلكه اساساً ردع آن به
صورت مطلق، قبيح و غير ممكن است؛ مگر اين كه سيره ديگرى قابل فرض باشد، كه با
جايگزين كردن آن اختلال نظام زندگى برطرف شود و شارع اين سيره جديد را مطرح
وجايگزين نمايد. به نظر مىرسد سيره عقلا در عمل به ظن و خبر واحد و غيرمتواتر، از
نوع اخير است و ردع آن به طور كلى و در همه امور دينى ممكن نيست و با
نام کتاب : روش شناسى علم كلام، اصول استنباط و دفاع در عقايد نویسنده : برنجكار، رضا جلد : 1 صفحه : 91