سيره عقلاء، دليل عمده بر حجيت‌

از عبارت‌ها و دلايل موافقان و مخالفان حجيت خبر واحد روشن مى‌شود كه در مورد حجيت ظن چند دسته دليل اقامه شده است: كتاب، سنّت، اجماع و سيره عقلاء.

اجماع به سنّت يا سيره بر مى‌گردد و در صورت وجود سيره عقلا، كتاب و سنّت نيز بيانگر سيره و مؤيد آن مى‌باشد. از اين رو مهم ترين بحثى كه درباره اثبات حجيت خبر واحد بايد به آن پرداخت سيره عقلاست.

اگر در سير و سلوك عقلاء دقت شود، ملاحظه مى‌شود كه آنان امورات مختلف زندگيشان را بر اساس خبر واحد تمشيت مى‌كنند و اساساً زندگى اجتماعى بدون عمل به خبر واحد ممكن نيست و اين روش و سيره به عنوان سيره‌اى حكيمانه در ميان «عقلاء بما هم عقلاء» جارى گرديده و تصور زندگى مبتنى بر عمل به صرف يقين، ممكن نمى‌باشد. از بيان اقوال و دلايل متقدمان و متأخران نيز مى‌توان دانست كه مهم‌ترين دليل و در واقع دليل عمده بر حجيت خبر واحد اعتقادى، سيره عقلاء است.

اما بايد بدانيم سيره عقلا در باب عمل به خبر ثقه چيست؟ آيا «خبر ثقه» را حجّت مى‌داند يا «خبر موثوقٌ به» را معتبر مى‌شمرد؟ آيا خبر راوى ثقه را قبول مى‌كند يا اين‌كه مهم حصول اطمينان است و ثقه بودن مخبر تنها يكى از راههاى اين حصول اطمينان مى‌باشد؟

واقعيت اين است كه با دقت در عمل علما و به طور كلى سيره عقلاء روشن مى‌شود كه عوامل مختلفى در پذيرش يا انكار اخبار مؤثر است و اين گونه نيست كه عقلا صرفاً به وثاقت راوى نظر كنند. از جمله عوامل مؤثر موضوع و مفاد خبر مى‌باشد. به عنوان مثال در مورد تحريف قرآن اگرچه روايات قابل توجّهى وجود دارد امّا كسى به آنها توجّه نمى‌كند.

از جمله عوامل تأثيرگذار، عمل اصحاب و شهرت است و از اين رو ديده مى‌شود كه علما اگر در موردى با «اعراض مشهور» مواجه شوند خبر ثقه را كنار مى‌گذارند، و يا بالعكس اگر خبر ثقه نباشد ولى مشهور به آن عمل كرده باشند آن را مورد توجه، پذيرش و عمل قرار مى‌دهند.

اعتبار كتابى كه حديث در آن ذكر شده نيز در پذيرش خبر مؤثر است.