پس، از آن‌جا كه اذعان و ايمان، مترتّب بر ادراك است كه با توجّه به نوع و درجه ادراك، نوع و درجه اذعان و ايمان هم فرق مى‌كند. گاهى باور و اذعان به ادراكى احتمالى تعلّق مى‌گيرد و گاهى به ادراكى ظنّى و نوبتى به ادراكى يقينى.

در مواردى كه محتمل بسيار مهم باشد، نفس به انقياد آن محتمل تن مى‌دهد و به ادراك مقابلش اعتنايى نمى‌كند. پس، اذعان و ايمان و باور، هميشه مربوط به امور يقينى نيست و آيات بسيارى دلالت دارند كه خداوند متعال، نفوس را بعد از ادراك و بيان، به ايمان و اذعان مكلّف مى‌كندو در اين جا است كه معناى تعابيرى هم چون‌

التوحيد اوّل الفرائض‌[1]

معلوم مى‌شود و نيازى به تأويل و توجيه نيست.

البته در جايى، نفس بشرى به احتمال يا ظن، اعتنا مى‌كند و باور و اذعان خود را بر آن بنا مى‌كند، كه براى دستيابى به واقعيت راهى رساتر و مطمئن‌تر از آن نيابد، به خصوص در جايى كه محتمل از اهميت بسزائى برخوردار باشد. از همين نكته است كه به خوبى مى‌توان به اختلاف درجات و تنوّع باورها و انقيادات نفس پى‌برد.[2]

از ديگر معتقدان به حجيت خبر واحد، مى‌توان از محقق اردبيلى‌[3]، مجلسى اول‌[4]، مجلسى دوم‌[5]، فيض كاشانى‌[6]، علامه كاشف الغطاء[7]، مرحوم جزايرى مروج‌[8]، آيت الله فاضل لنكرانى‌[9] و مرحوم عميد زنجانى‌[10] نام برد.

[1]. شيخ صدوق، عيون أخبارالرضا ج 1، ص 106 و شيخ حرّ عاملى، الفصول المهمّة من أصول الأئمّة، ج 1، ص 293 و علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 6، ص 58 و ج 10، ص 366.

[2]. محمد سند، نقش روايات در امور اعتقادى، فصلنامه پژوهشهاى اصولى، شماره 6.

[3]. مقدس اردبيلى، مجمع الفائدة و البرهان فى شرح إرشاد الأذهان، ج 2، صص 183 و 189؛ مقدس اردبيلى، الحاشية على إلهيات الشرح الجديد للتجريد، ص 231

[4]. محمدتقى مجلسى، روضة المتقين فى شرح من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 184 و ج 13، ص 231.

[5]. علامه مجلسى، مرآة العقول فى شرح أخبار آل الرسول، ج 1، صص 100 و 183 182 و 227؛ علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 2، ص 245 و ج 27، ص 273.

[6]. سيد عبد الله شبّر، الأصول الأصلية، ص 118.

[7]. محمد حسين آل كاشف الغطا، الارض و التربه الحسينيه، صص 51 45.

[8]. سيد محمد جعفر مروج، منتهى الدراية، ج 5، صص 110 109.

[9]. محمد فاضل لنكرانى، مدخل التفسير، صص 175 174.

[10]. عباسعلى عميد زنجانى، مبانى و روش‌هاى تفسير قرآن، ص 223.