روش‌شناسى يا متدولوژِى‌[1] در صدد شناخت روش علم و در واقع يك علم درجه دو است كه به بررسى راهى مى‌پردازد كه ما را در يك علم به معرفت مى‌رساند يا به تعبير ديگر مى‌توان آن را علم كشف راه بهره‌گيرى از منابع براى رسيدن به غايات و اهداف در يك علم خاص نيز دانست. اما قبل از بررسى راه بهره‌گيرى از منابع، بايد نسبت به اين منابع و اعتبار و حجيت آنها نيز آگاهى داشت. بنابراين بررسى منابع و ميزان اعتبار و حجيت آنها نيز وارد علم روش‌شناسى خواهد شد.[2]

در علم اصول فقه نيز وقتى سخن از حجيت (حجيت قرآن، ظواهر، خبر واحد، اجماع و ...) به ميان مى‌آيد، در واقع منظور دريافت اين موضوع است كه معارف دين از چه منابعى حاصل مى‌شود و كدام منبع و روش براى معرفت بخشى اعتبار دارند. علاوه بر اين مسائل، مباحث روش‌شناسى به معناى خاص (يعنى روش مراجعه به روايات با قطع نظر از حجيت و اين‌كه روايات معرفت بخشى دارند) كه در مباحث الفاظ تجلّى يافته است، نيز مورد بحث قرار مى‌گيرد.

نكته ديگر در بررسى روش علم كلام اين است كه اين پژوهش به دو صورت مى‌تواند انجام پذيرد:

1. اين‌كه چگونه و با چه روشى به قرآن و روايات مراجعه كنيم و در اين زمينه چه نكاتى وجود دارد كه بايد رعايت شود. مباحث الفاظ، عام و خاص و مطلق و مقيد در اصول فقه، نمونه‌هايى از اين مورد به شمار مى‌آيند. اين‌كه بدانيم مثلًا عام را حمل بر خاص كرده و به آن تخصيص بزنيم خود روشن‌گر روش مراجعه به متن براى استنباط صحيح است. به بيان ديگر در قسم اول درباره روش درست سخن گفته مى‌شود و طرح اقوال و آراء مقصود اصلى نيست. اين نوع از پژوهش را مى‌توان «روش‌شناسى منطقى» ناميد.

[1].Methodo logy .

[2]. در مورد معانى روش‌شناسى رك: عبدالله عبداللهى، درآمدى بر فلسفه علم و پژوهش در علوم انسانى، ج 1، ص 20؛ فليسين شاله، شناخت روش علوم يا فلسفه علمى، ص 25 22؛ اصغر دادبه، كليات فلسفه، صص 63 و 86.