2. اين‌كه انديشمندان به ويژه متكلّمان در طول تاريخ از چه روش‌هايى استفاده كرده‌اند؛ مثلًا شيعه از چه روشى و اهل سنّت از چه روشى بهره برده‌اند؟ و در ميان شيعيان انديشمندان هر عصر در اين مسأله چه آرائى بيان كرده‌اند؟ اين نوع از پژوهش را مى‌توان «روش‌شناسى تاريخى» و به تعبير دقيق‌تر «تاريخ روش‌شناسى» ناميد. در اين كتاب مقصود از روش‌شناسى، نوع اول است، هرچند از نوع دوم نيز بنا به ضرورت از جهت روشن‌تر شدن برخى مباحث، استفاده خواهد شد.

نتيجه كلام اين كه، سخن در باب روش‌شناسى در معناى عام، هم شامل حجيت منابع مى‌شود و هم روش بهره‌گيرى از منابع و همچنين شامل روش‌شناسى منطقى و هم روش‌شناسى تاريخى مى‌شود.

از آن‌جا كه بسيارى از مباحث علم اصول فقه عملى، از جمله مباحث الفاظ و مباحث حجيت، در علم «اصولِ فقه اعتقادى» نيز جارى است در اين كتاب درباره اين مباحث مشترك سخن نخواهيم گفت و تنها به آن دسته از مباحث روش‌شناسى كلام كه اختصاصى كلام بوده و در علم اصول فقه مورد بحث قرار نگرفته و يا نيازمند به تكميل و اصلاح است، پرداخته مى‌شود.

پيش از شروع به اصل مباحث، لازم است توضيحى هر چند كوتاه درباره حجيت نيز داده شود تا مراد از اين واژه مهم و پركاربرد در بحث ما روشن شود.

مفهوم حجيّت‌

حجّت در لغت از واژه حجّ به معناى «قصد» گرفته شده است‌[1] و به معناى «دليل و برهان» آمده است‌[2] و بدين خاطر به دليل، حجّت گفته شده است كه به وسيله دليل، حقيقت مطلوب، روشن مى‌شود. از اين رو «احتجاج» به معناى غلبه كردن بر خصم به وسيله دليل، معنا شده است.[3]

[1]. ابن منظور، لسان العرب، ج 3، ص 54.

[2]. احمد بن محمد بن على المقرى‌الفيومى، المصباح المنير، ص 661 و جوهرى، الصحاح، ج 1، ص 304.

[3]. ابى الحسين احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، ج 2، ص 3.