د. فروع اعتقادى نيز به نوبه خود داراى مراتبى است، از جمله: جزئيات اصول دين، توصيف امور تكوينى چون خلقت جهان و انسان، بيان ابعاد مختلف انسان و روابط اجتماعى، و نيز گزارش‌هاى تاريخى.

تفاوت‌هاى كلام با فقه و فلسفه‌

تفاوت‌هاى كلام با علم فقه در سه محور «موضوع، روش و غايت» قابل تبيين است. از لحاظ موضوع، فقه، علم به احكام عملى براى مكلف است و موضوع آن، فعل يا ترك مكلّف است يا به تعبير ديگرعلم فقه درباره احكام خمسه (وجوب، حرمت، استحباب، كراهت و اباحه) و يا صحّت و بطلان فحص مى‌نمايد و موضوع اين احكام، افعال مكلفين است. بنابراين موضوع علم فقه فعل مكلف مى‌باشد[1] حال آن كه موضوع علم كلام، اعتقادات اسلامى است.

اما در روش، على رغم اين‌كه هر دو علم در استنباط معارف از روش عقلى و نقلى بهره مى‌گيرند، اما نوع استفاده از عقل و نقل و مقدار استفاده از هر يك در دو علم متفاوت است. اولًا فقه فاقد جنبه دفاعى در برابر غير مسلمان‌ها است، در حالى كه اين مقام در كلام از اهميت ويژه‌اى برخوردار است. ثانياً بسيارى از آيات و احاديث در كلام جنبه ارشادى و تذكرى دارند، در حالى كه نقل در فقه عمدتاً تعبدى است. در بررسى روش نقلى و عقلى بيشتر در اين باره بحث خواهيم كرد.

غايت علم فقه و كلام نيز متفاوت است. غايت فقه وصول به تكاليف عمليه و عمل به اين تكاليف است و غايت كلام معرفت و باور به اعتقادات اسلامى و دفاع از آنهاست.

در تمايز بين اين دو علم مطلب ديگرى نيز وجود دارد و آن اين كه موضوع فقه، عمل مكلف در اعمال جوارحى است، مكلَّف بايد فعل يا ترك را برگزيند و راه سومى وجود ندارد. از اين رو بايد براى او از طريق دليل يقينى يا ظن معتبر تعيين تكليف شود. اما اگر از راه دليل خاص يقينى و ظنى يا اماره حكم شرعى به دست نيامد، شارع بايد اصولى را

[1]. حسن بن زين الدين العاملى، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ج 1، ص 97.