10. پاسخ به شبهه با نقد و رد لوازم شبهه‌

بعضى وقت‌ها شبهه ناشى از عدم توجه به لوازم ادعا است و اگر شبهه كننده به لوازم ادعايش آگاه شود، دست از شبهه مى‌كشد، يا اين كه شرايط و موقعيت شبهه كننده و مخاطب به گونه‌اى است كه نقد و رد لوازم شبهه براى محكوم ساختن شبهه‌گر مؤثرتر از رد مبناى شبهه مى‌باشد، در اين گونه موارد پاسخ‌گو بايد از طريق رد لوازم شبهه، اصل شبهه را رد كند. نمونه اين نوع مواجهه با شبهه در آيات و روايات فراوان است. از جمله قرآن در سوره مائده با طرح ادعاى يهوديان و مسيحيان به همين روش به رد آنان مى‌پردازد: (وَ قالَتِ الْيَهُودُ وَ النَّصارى‌ نَحْنُ أَبْناءُ اللَّهِ وَ أَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ)[1] خداوند در اين جا يهوديان و مسيحيان را به لازمه سخن‌شان توجه مى‌دهد و بر فرض پذيرش اين كه ممكن است كسى پسر يا دوست خدا باشد، سخن مى‌گويد و مى‌فرمايد اگر شما پسران و دوستان خدا بوديد نبايد به واسطه گناهان‌تان عذاب مى‌شديد؛ در حالى كه خداوند شما را عذاب مى‌كند؛ پس معلوم مى‌شود شما پسر يا دوست خدا نيستى.[2] نمونه ديگر از اين روش، پاسخ پيامبراكرم (ص) به شبهه يهوديان در مورد تغيير قبله است. يهوديان به رسول خدا (ص) گفتند: «اى محمد! آيا پروردگار تو پشيمان شده كه در گذشته به تو امر مى‌نمود به سوى بيت المقدس نماز بخوانى و حال تو را به سوى كعبه منتقل كرده است». لازمه سخن يهوديان اين بود كه هر حكم متفاوتى كه از سوى خداوند صادر شود، نشان از پشيمانى خدا از حكم ما قبل باشد، پيامبر (ص) با ذكر مثال‌هايى اشتباه بودن اين لازمه را نشان دادند و به اين طريق شبهه آنان را رد نمودند، از جمله رسول خدا (ص) فرمودند: «اى يهود! به من بگوييد مگر نه اين است كه خداوند كسى را بيمار كرده و پس از آن سلامت مى‌بخشد؟ آيا او از بيمار كردن پشيمان شده؟ مگر نه اين است كه او زنده مى‌كند و مى‌ميراند؟ مگر نه اين است كه شب را به دنبال روز و روز را به دنبال شب مى‌آورد؟ آيا در هر يك از اين موارد پشيمان شده؟»

[1]. مائده: 18.( ويهودان وترسايان گفتند:« ما پسران خدا و دوستان او هستيم» بگو:« پس چرا شما را به‌[ كيفر] گناهانتان عذاب مى كند؟[ نه‌] بلكه شما[ هم‌] بشريد از جمله كسانى كه آفريده است).

[2]. براى ديدن نمونه‌هاى ديگرى از آيات، ر. ك: بقره: 94 و 258؛ اعراف: 194.