است بلايى را از او دفع كند يا پاداشى فراوان به او دهد[1]، زيرا گاه برآورده شدن همان حاجت مصلحت نيست اما خداوند پاسخى مناسب به او خواهد داد.[2]

3. پاسخ به شبهه با روش طرح سؤال‌

يكى از روش‌ها و فنون مهم و تأثيرگذار در پاسخ به شبهه استفاده از روش طرح سؤال است، در اين روش پاسخ‌گو به جاى تبيين مسأله و استدلال، با طرح يك يا چند سؤال خود را در جايگاه پرسش‌گر قرار مى‌دهد و از موضع دفاعى به موضع تهاجمى و فعال تغيير جهت مى‌دهد و ابتكار عمل را به دست گرفته و به اين طريق شبهه را دفع مى‌كند. استفاده از ساختار پرسشى در واقع القاى مطلب به صورت غيرمستقيم است كه تأثير فوق العاده‌اى در درك و دريافت مخاطب دارد، وقتى مطلبى به صورت قطعى از سوى گوينده مطرح شود، ذهن مخاطب در ابتدا در برابر آن مقاومت و موضع گيرى از خود بروز مى‌دهد و با آن مانند يك فكر بيگانه برخورد مى‌كند؛ اما هنگامى كه همين مطلب در قالب سؤال مطرح مى‌شود و پاسخ آن از كنه وجدان و قلب مخاطب طلب مى‌شود، مخاطب مطلب را به مثابه محصول انديشه و تشخيص خود مى‌نگرد و با انعطاف و همراهى بيشترى با آن برخورد مى‌كند. اين روش در قرآن كريم در موارد متعددى به كار گرفته شده است. از جمله در سوره صافات حضرت ابراهيم (ع) در مواجهه با مشركان از روش سؤال استفاده مى‌كند: (قالَ أَ تَعْبُدُونَ ما تَنْحِتُونَ)[3]، آيا آنچه را مى‌تراشيد، مى‌پرستيد؟ يا در همين سوره خداوند خطاب به حضرت يونس مى‌فرمايد: (فَاسْتَفْتِهِمْ أَ لِرَبِّكَ الْبَناتُ وَ لَهُمُ الْبَنُونَ أَمْ خَلَقْنَا الْمَلائِكَةَ إِناثاً وَ هُمْ شاهِدُونَ)[4]؛ پس، از مشركان جويا شو: آيا

[1]. ابو منصور احمد بن على طبرسى، الإحتجاج، ج 2، ص 228.( قال: ألست تقول: يقول الله تعالى: ادعونى أستجب لكم، وقد نرى المضطر يدعوه فلا يجاب له، والمظلوم يستنصره على عدوه فلا ينصره؟ قال: ويحك ما يدعوه أحد إلا استجاب له، أما الظالم فدعاؤه مردود إلى أن يتوب إليه، وأما المحق فإنه إذا دعاه استجاب له، وصرف عنه البلاء من حيث لا يعلمه ...(

[2]. براى ديدن نمونه‌هاى ديگرى از اين روش در روايات، ر. ك: شيخ صدوق، التوحيد، ص 117؛ شيخ‌صدوق، علل الشرايع، ص 85؛ مجلسى، پيشين، ج 4، ص 5.

[3]. صافات: 95.

[4]. صافات: 150 149.