در آياتى ديگر از قرآن كريم ملاحظه مى‌شود كه در مواجهه با شبهه، پاسخ عملًا از يك محور مشترك آغاز مى‌شود، يا قرآن قضيه‌اى را مطرح مى‌سازد تا زمينه مشترك فكرى براى گفتگو ايجاد شود، از جمله در آيه شريفه سوره بقره كه مى‌فرمايد: (وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَيْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ)[1] «و چون به آنان گفته‌شود: از آنچه خدا نازل كرده است، پيروى‌كنيد؛ مى‌گويند: نه، بلكه از چيزى كه پدران خود را بر آن يافته‌ايم، پيروى مى‌كنيم. آيا هرچند پدران‌شان چيزى را درك نمى‌كرده و به راه صواب نمى‌رفته‌اند، بازهم درخور پيروى هستند.» در اين‌جا باورهاى اين افراد با اعتقادات فرد مسلمان هيچ‌گونه همخوانى ندارد، بنابراين قرآن يك سخن منطقى و زمينه مشترك فكرى را مطرح مى‌سازد، مانند اين كه، «مجانين مورد تبعيت قرار نمى‌گيرند» يا «تبعيت از منشا هدايت و خير معقول است».[2]

2. پاسخ به شبهه با روش تبيين واژه‌ها

گاهى شبهه، ناشى از جهل نسبت به معناى حقيقى يك واژه است، در اين گونه موارد، روش پاسخ به شبهه بايد متمركز بر تبيين آن واژه باشد، در واقع در چنين مواردى بيان معناى واژه، خود پاسخ به شبهه خواهد بود. اين روش در پاسخ امام صادق (ع) به شبهه يك زنديق كاملًا مشهود است، او از امام صادق (ع) پرسيد: مگر شما نمى‌گوييد كه خداوند فرمود: «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ»[3]؛ در حالى كه مى‌بينيم انسان درمانده‌اى خداوند را مى‌خواند و جوابى به او داده نمى‌شود و ستمديده‌اى خدا را به يارى مى‌طلبد؛ ولى خداوند او را يارى نمى‌كند؟ حضرت (ع) معناى اجابت را بيان فرمود و گفت: اگر كسى حق به جانبش باشد و از خدا چيزى را بخواهد، خدا او را اجابت مى‌كند و به او جواب مى‌دهد اما جواب دادن به اين معنا نيست كه همان دعايش را برآورده سازد، بلكه ممكن‌

[1]. بقره: 170.

[2]. براى ملاحظه آيات ديگر، ر. ك، انعام: 78 75 و زخرف: 24 23.

[3]. غافر: 60.