اين امر مشهود است. متكلمان وقتى با چنين آموزه‌اى مواجه مى‌شوند كه در آن چند احتمال قابل تصور است، معمولًا در معنا شناسى ابتدا به ذكر احتمالات مختلف اشاره مى‌كنند سپس يكى از ميان آنها يكى را بر مى‌گزيند و در نهايت نيز براى ديدگاه خود دليل مى‌آورد. مثلًا علامه حلى در تبيين معناى نظر و در رد امكان رؤيت خداوند ابتدا احتمال معنايى مد نظر اشاعره را مطرح مى‌كند و در مقابل به ذكر احتمالات ديگر پرداخته و به اين ترتيب مسأله امكان رؤيت و نظر به خداوند را تبيين مى‌نمايد: اشاعره استدلال كردند به آيه قرآن درباره اهل بهشت‌ (وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ) يعنى چهره‌هائى در آن روز شاداب و خرم باشند و سوى پروردگارشان نگاه مى‌كنند.

گفتند خداى در جهتى قرار ندارد كه الى ربها (يعنى سوى پروردگار) را حمل بر آن كنيم اما نتيجه و اثر نظر كردن به سوى چيزى ديدن است و اين نتيجه حاصل است.

مخالفان اشاعره جواب دادند كه به هرحال بايد الى ربها را تأويل كرد و از معنى ظاهر بيرون برد. هم به قول اشعريان و هم به قول ما، پس چرا نظر را تأويل نكنيم و از آن معرفت تام و كامل نفهميم مانند عين اليقين و نظر هميشه موجب ديدن نيست چنان كه گفتند «نظرت الى الهلال فلم اره» ديده سوى هلال كردم و نديدم و بعضى تأويل كردند إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ را به معنى منتظر بودن نعمت خداى تعالى چون الى به معنى نعمت هم آمده است و در مقابل اهل بهشت درباره دوزخيان فرمود وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِها فاقِرَةٌ يعنى اينان دژم روى اندوهگين‌اند و نگران آنكه عذابى كمرشكن در رسد.[1]

6. روش طرح سؤال‌

يكى از روش‌هاى تبيين غيرمستقيم، روش طرح سؤال است. گاهى پيش مى آيد كه متكلم بهترين راه تبيين موضوع را طرح سؤال مى‌داند تا در اثر آن، خود مخاطب به مسأله پى ببرد. اين روش در برخى موارد از تبيين مستقيم سودمندتر است. در نقل قول زير معلوم خواهد شد كه امام باقر (ع) به جاى تصريح به لزوم ارجاع مسائل به اهل بيت (عليهم السلام) و مرجعيت علمى آنها با طرح يك سؤال مخاطب را به مطلب مى‌رساند:

[1]. علامه حلى، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، ص 298.