چنين عزمى كشف مى‌شود كه ندامت از گناه نيز در وى محقق نشده است و در واقع توبه از وى سر نزده است.[1]

4. روش ذكر لوازم‌

يكى ديگر از روش‌هاى توضيح يك نظريه استفاده از روش ذكر لوازم است. با روشن شدن لوازم و پيامدهاى نظرى يك اعتقاد فهم آن اعتقاد نيز كامل‌تر و گسترده‌تر مى‌شود. براى مثال اگر علم به اين مطلب وجود داشته باشدكه لازمه ايمان، عمل است و لازمه اسلام، عمل نيست، اين لازمه به درك درست مفهوم ايمان كمك مى‌كند. به عبارت ديگر هر چند ايمان و اسلام هر دو اعتقاد هستند اما اعتقاد ايمانى در درجه‌اى قرار دارد كه عمل را به دنبال دارد و اگر چنين لازمه‌اى وجود نداشت اعتقاد شخص در حد اسلام است نه ايمان. از اين رو در احاديث در تبيين ايمان گذشته از ذكر اساس ايمان كه معرفت قلبى است به آثار آن كه اقرار لسانى و عمل اركانى است اشاره شده است و گفته شده‌

«الْإِيمَانُ هُوَ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْكَان».[2]

يا در برخى از روايات وقتى مى‌خواهند تبيين كنند كه خداوند قابل رؤيت به چشم نيست به ذكر لوازم آن اشاره مى‌كنند و مى‌فرمايند: اگر ديدگان او را بينند علم‌شان به او احاطه كرده و مورد دريافت او واقع شده است.[3] با ذكر لازمه رؤيت به راحتى مى‌توان از عدم امكان ديدن خداوند به چشم تبيين روشنى ارائه كرد و يا با بيان لازمه ديدن و جسم بودن مى‌توان مسأله را تبيين نمود.

5. روش ذكر احتمالات و انتخاب احتمال درست‌

وجود احتمالات مختلف در يك آموزه كلامى يا مفردات آن، گاه در امر تبيين مشكل ساز مى‌شود. از اين رو، متكلم براى انجام عمل تبيين بايد در اين موارد معناى صحيح را از ميان معانى نادرست جدا كند تا بتواند به امر تبيين دست بيابد. در اكثر مباحث كلامى‌

[1]. همان، صص 418 417.

[2]. علامه مجلسى، بحار الانوار، ج 10، ص 228.

[3]. كلينى، الكافى، ج 1، ص 96.