در كتب كلامى نيز اين امر مرسوم است مثلًا علامه حلى در كشف المراد در بحث عدل الهى و قضا و قدر در راستاى تبيين قضا و قدر به گونه‌اى كه با عدل الهى و اختيار انسان هماهنگ باشد با بيان معانى قضا و نيز قدر به تبيين اين هماهنگى مى‌پردازد، وى مى‌نويسد: قضا در سه معنا بكار رفته است:

الف) خلق و اتمام، مثل آيه‌ (فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ).[1]

ب) حكم و ايجاب، مثل آيه‌ (وَ قَضى‌ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ).[2]

ج) اعلام و اخبار، مثل آيه‌ (وَ قَضَيْنا إِلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ).[3]

در مورد معناى قدر نيز مى‌فرمايد: قدر به سه معنا به كار مى‌رود:

الف) خلق، مثل آيه‌ (قَدَّرَ فِيها أَقْواتَها).[4]

ب) كتابت مثل قول شاعر

ج) بيان، مثل آيه‌ (إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْناها مِنَ الْغابِرِينَ)[5] اى اخبرنا بذلك. پس از ذكر اين معانى در خصوص قضا و قدر خداوند در افعال اختيارى انسان مى‌گويد: تنها معناى سوم از قضا و قدر در اين بحث مى‌تواند درست باشد.[6]

2. روش ذكر تاريخچه‌

تبيين خوب زمانى رخ مى‌دهد كه بتوان آگاهى كافى و دقيقى از مسأله و فضاى بحث را به مخاطب القا كرد تا زمينه تفكر براى وى در رد يا قبول آموزه‌اى فراهم شود. اين زمينه سازى گاهى با تبيين مؤلفه‌هاى خود مسأله شكل مى‌گيرد و گاهى نيازمند مكمل است. بيان تاريخچه و ذكر اقوال مختلف مى‌تواند يكى از مواردى باشد كه در امر تبيين و روشن شدن مسأله نقش مكمل را ايفا مى‌كند.

[1]. فصلت: 12.

[2]. اسراء: 23.

[3]. اسراء: 4.

[4]. فصلت: 10.

[5]. نمل: 57.

[6]. علامه حلى، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، صص 316 315.