كه علم كتاب نزد اوست ميان من و شما بس است» عرض كردم: قربانت، اين آيه را هم خوانده‌ام. فرمود: آيا كسى كه تمام علم كتاب را مى‌داند با فهم‌تر است يا كسى كه بعضى از آن را مى‌داند؟ عرض كردم: نه، بلكه كسى كه تمام علم كتاب را مى‌داند آنگاه حضرت با دست اشاره به سينه‌اش نمود و فرمود: به خدا تمام علم كتاب نزد ماست، بخدا تمام علم كتاب نزد ماست.[1]

همانگونه كه معلوم است امام (ع) در مجلسى كه در حضور جمعى صورت گرفته به جهت تقيه تبيينى از علم غيب دارند و در مجلس خصوصى تبيينى ديگر. اين همان امرى است كه بايد در هر تبيين مورد توجه قرار بگيرد به همين دليل لحاظ شرايط زمان و مكان يكى از ضرورت‌هاى تبيين است.

4. شرايط تبيين با توجه به تبيين كننده‌

تبيين‌گر بايد اولًا به موضوع بحث و محتواى آموزه‌اى كه مى‌خواهد آن را تبيين كند تسلط كافى داشته باشد تا بتواند مطلب را به ديگرى به خوبى القا كند. روشن است كه اگر متكلم تصور واضحى از مطلب نداشته باشد، نخواهد توانست تبيين خوب و درستى براى مخاطب داشته باشد. از اين رو از شرايط ضرورى براى تبيين‌گر، تسلط بر موضوع و محتواى بحث است.

ثانياً متكلم در مقام تبيين بايد به روش‌هاى مختلف تبيين نيز تسلط داشته باشد و نبايد هميشه از شيوه و سبك واحد استفاده كند.

ثالثاً متكلم بايد مخاطب شناس باشد. متكلم بدون شناخت مخاطب به لحاظ پيش فرض‌ها و منابع مورد قبولش نمى‌تواند تبيين خوبى داشته باشد. اگر مخاطب را نشناسد و نداند كه مثلًا سنت غير نبوى را قبول ندارد و بخواهد از سنت غير نبوى استفاده كند، طبيعى است كه نتوانسته است مفاهمه درستى را پايه‌ريزى كرده باشد و يا اگر نداند شخص از جهت مبانى با او مشترك است شايد در تبيين مسأله راه درازى را طى كند و مقدماتى را بيان كند كه نيازى به ذكر آن نبود و از مشتركات نظرى هر دو به شمار مى‌رفت.

[1]. كلينى، الكافى، ج 1، ص 257.