كاركرد ابزارى عقل را نبايد صرفاً فردى و عملى معنا كرد؛ بلكه مى‌توان به صورتى عام‌تر كه شامل كاركرد معرفتى و اجتماعى شود؛ تفسير كرد. بر اساس اين تفسير علوم انسانى همچون مديريت، اقتصاد، جامعه شناسى، روان شناسى، سياست و حقوق مى‌توانند ابزارى باشند براى تحقق حيات طيبه و معقولى كه دين آن را ترسيم كرده است. عقل با كمك تجربه و مبتنى بر آموزه‌هاى دينى مى‌تواند علوم انسانى را طراحى كند كه در مسير مديريت انسان و جامعه به سوى جامعه و امت اسلامى و حيات طيبه و معقول قرار گيرد.

بدين سان، توليد علوم انسانى اسلامى را مى‌توان كاركرد ابزارى عقل دانست. زيرا اين كار كرد عقل، در طول كاركرد نظرى و عملى است كه با آن دين و معارف دينى و زندگى سعادتمند به اثبات مى‌رسد و هدف آن تحقق نوعى زندگى است كه با عقل نظرى و عملى و معارف دينى به اثبات رسيده است. حتى مى‌توان ديگر علوم مانند علوم فنى و مهندسى و علوم پزشكى و علوم پايه را نيز از كاركردهاى عقل ابزارى دانست به شرط اين كه اين علوم در راستاى خدمت به مردم و برآورده كردن نيازهاى جامعه توليد شود. البته در اين علوم از عقل نظرى و تجربه نيز استفاده مى‌شود، اما عقل ابزارى نيز در توليد اين علوم نقش دارد، زيرا توليد اين علوم در راستاى تدبير معاش و رفاه در زندگى دنيوى است و اين كار عملكرد عقل ابزارى مى‌باشد.

عقل ابزارى با اين عملكرد هم نقش خود را در گسترش دين به عرصه مديريت جامعه و معاش انسان ايفا مى‌كند و هم از اين طريق به متكلم در دفاع از دين از طريق نشان دادن موفقيت آن در عرصه زندگى دنيوى انسان كمك مى‌كند. در ادامه نوشتار، ضمن بحث از محدوده كارآمدى عقل در معارف دينى، مجدداً اين موضوع مورد مداقه قرار خواهد گرفت.

كاركرد استنباطى‌

سه كاركردى كه در بالا براى عقل بيان شد، كاركردهاى مستقل عقل بود. ولى عقل در محدوده منبع ديگر، مثل وحى نيز داراى كاركردهايى است كه از جمله آنها كاركرد استنباطى است.