است و آنان ادعاى شيعيان را نپذيرفته‌اند.

گفتنى است كه اين دليل ضرورت امام غايب را هم اثبات نمى‌كند؛ بلكه با فرض وجود منقولاتى در اين باره، صحّت آن نقل‌ها را اثبات مى‌كند و در واقع تنها مؤيّدى بر دليل نقلى است.

12. برهان مظهر جامع‌

ابن عربى معتقد است دليل تجلى خدا اين بود كه خداوند خواست خود را در كون و مظهر جامعى كه همه كمالات را در خود دارد ببيند.[1] بنابراين وجود انسان كامل در هر زمان لازم است و مصداق آن انسان كامل امام معصوم است.

اين برهان براى كسى پذيرفتنى است كه مبانى عرفانى همچون نظريه تجلّى و علّت و انگيزه تجلّى را قبول داشته باشد. افزون بر اين مى‌توان گفت: حتّى اگر يك انسان كامل هم تحقّق يابد، انگيزه خدا محقّق شده و ديگر ضرورتى براى تكرار نيست؛ مگر اين كه بگوييم: تكرار هم انگيزه خدا بوده است كه در اين صورت بايد دليلى براى اثبات اين انگيزه اقامه شود.

13. برهان تجلى اعظم‌

بر اساس مبانى عرفانى هر اسمى اقتضاى تجلى خاصى در عالم دارد. در ميان اسماء اسم اعظم كامل‌ترين تجلّى را خواهد داشت كه همان انسان كامل و معصوم است و در حال حاضر مصداق آن امام مهدى عليه السلام است. اين برهان به دليل قبلى باز مى‌گردد و همان اشكال‌ها به اين هم وارد است.

14. برهان تقابل الوهيت و عبوديت‌

خداوند در الوهيت كامل است. به مقتضاى تقابل بين الوهيت و عبوديت، و لزوم‌

[1]. ر. ك: فصوص الحكم، ابن عربى، فص حكمة الهية فى كلمة آدمية.