گروههاى مختلف ايدئولوژيك ملى‌گرا و جنبش‌هاى سياسى بنيادگرا پيوند خورده، يا در برخى مواضع به مثابه يكى از عناصر حقوق بين‌الملل اسلامى مورد بررسى قرار گرفته است.[1]

مايلم در اينجا جهاد را از منظره اكتشافى‌تر مورد توجّه قرار دهم كه به درك ما از ارتباط ميان ابعاد اجتماعى، هستى شناختى و قومى آن كمك بيشترى مى‌كند. جنگ مقدس/ جهاد را بسيارى پژوهشگران مسلمان ششمين اصل اسلام‌[2] مى‌دانند كه پنج اصل اولى به ترتيب عبارتند از: اعتقاد به يگانگى خداوند و رسالت پيامبرش محمد؛ نماز (انجام فرايض پنجگانه روزانه)؛ روزه در ماه رمضان، پرداخت خمس و زكات و زيارت مكّه يكبار در زندگى شخص. واجب كفايى جهاد[3] به صراحت در قرآن و همچنين مجموعه احاديث فقهى ذكر شده است كه در اين جوامع حديثى معمولًا يك فصل كامل به اين موضوع اختصاص مى‌يابد. جهاد در سراسر تاريخ جوامع و دولت‌هاى اسلامى بر طبق برداشت‌هاى متفاوت عقيدتى در مقطع خاص تاريخى، به شيوه‌هاى مختلف تفسير و بدان عمل شده است.

در اين ميان اما، كتاب مستقلى در باب جهاد در دست است كه به ربع سوم قرن دوم هجرى مطابق با قرن هشتم‌[4] ميلادى بر مى‌گردد، يعنى همان دورانى كه الشيبانى (م 189 ق) نخستين اثر نظريه‌اى و فقهى درباره جهاد را تأليف‌[5] كرد. اين كتاب با جنبه فقهى جهاد ارتباط نمى‌يابد، بلكه فضايل جهادگران و پاداش اخروى در انتظار

[1]

. M. Khadduri, War and Peace in the Law of Islam, Baltimore 9791.

[2]. دانشمندان اسلامى بين جهاد اكبر و جهاد اصغر تفاوت قائل مى‌شوند. اولى مبارزه شخص عليه خود و گناهانش است و دومى صورت جنگ دارد. حتى جهاد اصغر به جز مواردى محدود، واجب كفايى تلقى مى‌گردد و نه واجب عينى. نك. البوطى، الجهاد، ص 19 به بعد، 46 به بعد. براى فهم ديدگاهى مخالف از برخى گروه‌هاى نظامى اسلامى نك. م. ع.[ محمد عبدالسلام‌[ فرج، الفريضة الغائبة( ترجمه انگليسى و تحقيق از جى. جانسن).

[3]. براى مثال نك. ز. القاسمى، الجهاد والحقوق الدولية العامة فى الاسلام، بيروت، 1982، ص 154 به بعد، 251 به بعد.

[4]. عبداللّه بن المبارك، كتاب الجهاد، تحقيق ن، حمّاد، بيروت 1971.

[5]

. M. Khadduri, The Islamic Law of Nations, Baltomore 6691.