3. 1. شيوه‌هاى حفظ و نقل حديث‌

يكى از مسائل مطرح در بحث از خاستگاه و وثاقت تاريخى حديث اين بوده است كه تا چه مدت، احاديث شفاهى نقل شده و در چه زمانى به شكل مكتوب درآمده‌اند؟ اهمّيّت اين پرسش پرواضح است، چرا كه هر روايتى طى فرايند نقل در معرض خطر تغيير است. نقل شفاهى فوق‌العاده حساس و شكننده است. لذا هر چه دوران نقل شفاهى بيشتر ادامه يابد، احتمال تحريف اطّلاعات اصيل اوّليّه بيشتر مى‌شود، مگر در صورتى كه فنون و روش‌هايى براى دريافت و انتقال مطالب وجود داشته باشد. از آنجا كه ثبت اطّلاعات به صورت مكتوب، ضعف بسيار مهم نقل شفاهى، و به تعبير ديگر كاستى‌هاى حافظه انسانى را برطرف مى‌كند، براى بالا بردن دقّت در حفظ اطّلاعات، كتابت فوق‌العاده مؤثر است. از سوى ديگر اما، نقل مكتوب هم نمى‌تواند از هر گونه تغيير و تحريف جلوگيرى كند؛ چرا كه اشتباه در خواندن متن و استنساخ آن، غفلت از نگهدارى، يا دست‌كارى عمدى آن را نمى‌توان ناديده گرفت.

تصور نخستين محقّقان غربى در زمينه روايات اسلامى اين بود كه حديث اساساً به صورت شفاهى نقل شده است و اولين مجموعه‌هاى حديثى كه به دست ما نرسيده، امّا پايه‌گذار معروف‌ترين جوامع حديثى بعدى بوده‌اند، خود در نيمه نخست قرن دوم تأليف شده‌اند.[1] اين رأى بازتابى از ديدگاه رايج در ميان عالمان اسلامى قديم است. از زمان انتشار پژوهش‌هاى گلدتسيهر در باب حديث، بسيارى بدين نظر رسيدند كه دوران نقل شفاهى تا پايان قرن دوم هجرى به طول انجاميده است.[2]

[1]. نگاه كنيد به صفحه‌xv در همين مقاله.

[2]. يكى از طرفداران اخير نظريه دوران طولانى نقل شفاهى، نورمَن كالدِر است. نگاه كنيد به:

Norman Calder, Studies in Early Muslim Jurisprudence) Oxford, 3991(, 161- 17)

در باب روايات فقهى(.