منابع نادر است‌[1]. اختلاف در تحريرهاى مختلف اين روايت بسيار زياد است كه در بحث حاضر تنها بخشى از اين اختلافات مطرح مى‌شوند.

آگوئاده معتقد است كه روايات وى به رويداد تاريخى معينى اشاره دارند.[2] چندان دشوار نيست كه بپذيريم تحريرهاى مختلف اين روايات احتمالًا برآمده از تحريك ذهنيّت آخرالزمانى در پى اين رويداد بوده است. رويداد مورد نظر اشغال اسكندريه در فاصله 199 تا 212 هجرى به دست گروهى از اندلسيان‌مسلّماً مسلمان‌بود كه متعاقباً به اقريطس/ اقريطِش (- جزيرةكرت،Crete ) عقب رانده شدند[3]. پيوند اين رويداد با روايت مورد بحث كاملًا معقول است‌[4]. با نبود سابقه‌

[1]. آگوئاده در مقاله خويش دو روايت موازى را نقل مى‌كند. اولى، روايتى است موازى با تحرير« ج»، يا به بيانى دقيق‌تر، موازى با دومين تحرير مذكور در آن، كه در سطر دهم از صفحه 317 فتوح مصر و

اخبارهاى ابن‌عبدالحكم(ed .C .C .Torrey ,New Haven ,2291 ) آورده شده است. دومى، موازى تحرير« ح» است كه در المستدرك على الصحيحين حاكم نيشابورى( حيدرآباد، 1334- 1342 ق، ج 4 ص 461 سطر 1) آمده است( نقل قولهاى متأخّر از اين منابع را كه آگوئاده بدانها نيز اشاره دارد، كنار نهاده‌ام). در سال 1987، آگوئاده به من خاطرنشان كرد كه يك تحرير موازى روايت« و» در پاپيروس ابن‌لهيعة يافت شده است:

llA dbAY, yruohK. G. R ع. 1986 nedabseiW( 715790/ 97174) haYhaL nbi h

ص 303، خطهاى 394- 398، كه البته در آن از معرفى نخستين دشمن به عنوان اهل اندلس خبرى نيست. در هر دو متن اسانيد تخليط شده‌اند( نك: سطور بعدى، شم 38). نويسنده‌پاپيروس يك شاگرد ناشناس عثمان بن صالح است( د 219 ق/ 834 م) كه باواسطه از ابن‌لهيعة نقل مى‌كند. يك تحرير نسبتا موازى تحرير« و» و البته خالى از اسناد، در متنى ديده مى‌شود كه به‌تازگى منتشر شده است:

M. I. Feirro and S. Faghia," Un nuevo texto de tradiciones escatolOgicas sobre AlAndalus", Revista Sharq AlAndalus, 7) 0991(, 501, no. 61.

نيز نك: همان، ص 108، 110 بب.

[2].Jorge Aguade ,"Algunos hadices ",951 .

[3]. به سبب اين اشغال. نك: همان، ص 162- 166.

[4]. البته تحريرهاى« ز» و« ح»( همان، 174 بب) و بويژه دومى داراى ريزه‌كاريهاى فراوانى هستند بكلى غير تاريخى، كه بيشتر به نظر مى‌رسد بازنويسيهاى ماهرانه‌اى از همان مضمون باشند.