تا اينجا ديديم كه يُنبُل و بِرتُن همچنان عميقاً تحت تأثير پژوهش‌هاى شاخت بودند و- جدا از ملاحظاتى چند- اصولًا تشكيك كلّى وى در باب وثاقت تاريخى حديث را پذيرفته بودند. امّا در اين ميان، يوزف فان اس در كتابِ در كشاكش حديث و كلام، نظريات شاخت راجع به خاستگاه و گسترش روايات منقول از پيامبر، صحابه و تابعين را متزلزل ساخت. وى با تحليلى روايى- تاريخى نشان داد جوهره و هسته اصلى برخى از روايات كلامى منسوب به پيامبر و صحابه بسيار قديمى است كه در پاره‌اى اوقات مى‌توان ردّ پاى آن را تا نيمه قرن نخست جستجو كرد.[1] هارالد موتسكى در پژوهشى راجع به جوامع حديثى غير رسمى و اوليه، به نتايجى بسيار مشابه با فان اس رسيد، امّا روش وى مبتنى بر رهيافت نقد منبع (

Source- critical approach

) و بسيار متفاوت از فان اس بود. موتسكى تحليل خود از روايات فقهى را با بررسى‌هاى انتقادى از مفروضات، روش‌ها و نتايج شاخت درهم آميخت و به اين نتيجه رسيد كه نظريه‌هاى شاخت در باب خاستگاه و گسترش حديث بر پايه مفروضاتى نامطمئن، روش‌هايى مسئله‌دار و مُشتى تعميم و كلى‌گويى بنا شده است. به نظر وى، بايد از داورى‌هاى كلّى در باب خاستگاه و وثاقت حديث پرهيز كرده، مسير پژوهش را به سمت روايات جزيى و موردى سوق دهيم. موتسكى استدلال مى‌كرد كه با روش‌هاى «نقدِ منبع» اصلاح‌شده‌تر، و استفاده از آثارى كه تاكنون منتشر نشده‌اند، تاريخ‌گذارى مطمئن‌تر روايات ممكن خواهد بود.[2] گِرِگور شوئِلِر، هارالد موتسكى و ديگران با بى‌توجهى به نظريات شاخت و به كارگيرى روش‌هايى نظير فان اس، به بررسى پاره‌اى از احاديث خاص پرداختند كه مى‌توان آنها را در قرن اول هجرى تاريخ‌گذارى كرد.[3]

[1].Josef van Ess ,Zwischen IadD *

and Theologie. Studien zum Entstehen pradestinati anischer Uberlieferung) Berlin, 5791(, 1- 03, 401.

[2]

. Harald Motzki, Die Anfange islamischer Jurisprudenz. Ihre Entwicklung in Mekka bis zur Mitte des 2./ 8. Jahrhunderts) Stuttgart

؛( 1991

(; English edition, Origins) See above, n. 05(; idem," The Musannaf of Abd al- RazzAq al- sAnanD as a Source of Authentic AhAdDth of the first Century AH", Journal of Near Eastern Studies 05) 1991(, 1- 12) Chapter 51 of this volume(; idem," Der Figh des- ZuhrD: die Quellenprob lematik", Der Islam 86) 1991(, 1- 44; English translation:" The Jurisprudence of Ibn SihAb az- ZuhrD: A Source- Critical Study") Nijmegen, 1002: http: webdoc. ubn. kun. nl/ mono/ m/ motzki- h/ juriofibs. pdf(.

[3]

. Gregor Schoeler, Charakter und Authentie der muslimischen Uberlieferung Uber das Leben Mohammeds) Berlin, 6991(; Harald Motzki," The Prophet and the Cat: On Dating MAliks Muwatta and Legal Traditions", Jerusalem Studies in Arabic and Islam 22) 8991(, 81- 38; idem," The Murder of Ibn AbD 1- Huqayq: On the Origin and reliability of Some Maghazi- Reports", in Harald Motzki, ed. The Biography of Muhammad: the Issue of the Sources) Leiden, 0002(, 071- 932; idem," Die Prophet und die Schuldner. Eine Hadit- Untersuchung auf dem PrUfstand", Der Islam 77) 0002(, 1- 38.