است.[1] از حدود يكصد كتابى كه نامشان در اين فهرست آمده، تنها 13 اثر را به قطع مى‌توان از اصول دانست. بعيد نيست كه ذكر نام كتاب الكافى در شمار آخرين كتاب‌هاى اين فهرست عملى نمادين باشد. اين كتاب نخستين اثر از كتب اربعه است كه بعدها پايه و اساس متون فقهى اماميّه شده‌اند. حاجت به تدوين چنين متون جامع، مفصّل و حجيم كه به گونه‌اى مناسب به ابواب موضوعى تقسيم شده باشند، پس از غيبت امام دوازدهم بيشتر و بيشتر احساس مى‌شد؛ همين كه اين گونه كتاب‌ها فراهم آمدند، در عمل ديگر به متن اصلى اصول نياز نبود. به ياد داريم كه ابن غضائرى دو فهرست جداگانه از اصل‌ها و ساير كتب تهيه كرده بود، امّا شيخ طوسى در كتاب فهرست خود با كنار گذاردن اين روش، اسامى مؤلّفان اصول و مصنَّفات را با هم يك جا گرد آورد. استدلال طوسى در انتخاب اين روش جلوگيرى از تكرار بوده است؛[2] امّا دليل ديگر مى‌توانست اين باشد كه كتب اصول ديگر به عنوان منابع مستقل، مهم تلقى نمى‌شدند. اين كار شيخ طوسى البته زمينه ديگرى هم داشت و آن از بين رفتن بسيارى (و شايد نمونه‌هاى منحصر به فردى) از نسخه‌هاى اصول در جريان آتش‌سوزى كتابخانه سابور در كرخ به سال 451 ق بوده‌

[1]. اين كتاب مشهور به رساله أبى غالب الزرارى إلى حفيده را يوسف بحرانى به طور كامل در الكشكول( نجف، 1381 ق، ج 1، ص 180 به بعد) نقل كرده است. محمّد حسن آل‌ياسين نيز آن را مستقلًا در نفائس المخطوطات( ج 2، بغداد، 1373، ص 53- 73) به چاپ رسانده است.( نك. سزگين،GAS ( تاريخ نگارش‌هاى عربى)، ج 1، ص 544). اين چاپ هر چند مدّعى كمال است، در واقع تنها نيمى از كتاب را داراست. لذا اسامى موجود در نيمه دوم رساله را در آن نمى‌يابيم‌[ دو چاپ ديگر از اين اثر منتشر شده است: يكى رساله فى آل أعين لشيخ الطائفة فى عصره أبى‌غالب الزرارى؛ مع شرحها محمّد على الموسوى الموحد الأبطحى الإصفهانى، اصفهان، ربانى، 1399 ق. و دوم رساله أبى غالب الزرارى إلى ابن‌ابنه فى ذكر آل‌أعين، لأبى‌غالب الزرارى احمد بن محمّد بن محمّد بن سليمان بن الحسن الجهم بن بكير بن أعين الشيبانى الكوفى البغدادى، وتكملتها لابى عبد اللّه الغضائرى الحسين بن عبيد اللّه بن إبراهيم الواسطى البغدادى، تحقيق محمّد رضا[ الجلالى‌[ الحسينى، قم، مركز البحوث والتحقيقات الذسلامية، 1411 ق.( م)].

[2]. طوسى، فهرست، ص 2.