نام کتاب : حديث اسلامى، خاستگاه ها و سير تطور نویسنده : موتسكى، هارالد جلد : 1 صفحه : 229
معروفترين ناقلان اصول در نسل پس از حُميد اينهايند. نخست ابن عقده[1] كه پيشتر از او نام برديم، و ديگر محمّد بن همّام إسكافى (متوفاى 332 ق)، محمّد بن حسن بن وليد قمى (متوفاى 343 ق) كه كتاب الجامع[2] او يكى از جمله مصادر ابن بابويه در تأليف من لا يحضره الفقيه بوده است،[3] جعفر بن محمّد بن قولَوَيه (متوفاى 368 ق)[4] كه فهرستى از كُتُب و اصول مورد روايت خود را تصنيف كرده است[5]، و افراد كمتر شناخته شدهاى چون ابوعبدالله حسين بن احمد بن ادريس قمى و محمد بن نعيم سمرقندى.[6] برخى از اين افراد از جمله مشايخ هارون بن موسى تَلَّعُكبرى (متوفاى 385 ق) اند. وى چهرهشاخصى است كه تمام اصلهاى موجود در زمان خود را روايت كرده است[7]. روشن است كه ما دقيقاً نمىدانيم چه تعدادى از اصول در دسترس وى بودهاند، امّا شواهد جانبى حاكى است شمار اين اصلها خيلى زياد نبوده است. اين شاهد به يكى از معاصران تلّعُكبري، يعنى عالم مشهور امامى، احمد بن محمد، ابو غالب زُرارى (متوفاى جمادى الأوّل 368 ق) باز مىگردد كه رسالهاى براى نوادهاش ابو طاهر محمّد بن عُبيد اللّه نوشته است. رساله ياد شده حاوى فهرستى از كتب قديمى اماميّه و در تملّك خاندان وى (آل اعيَن) بوده است و نوهاش ابو طاهر، بايست از آنها محافظت مىكرد. شروع نگارش فهرست، ذو القعده 356 ق بوده و تأليف آن، تا ماه رجب 367 ق ادامه يافته