كه در آن، گل‌ها روييده و غنچه‌ها شكوفا شده است و هيچ خارى در ميانِ شما ديده نمى‌شود.» ظاهر ابتدايىِ اين روايت نيز برداشتِ ذهنىِ ما را- كه در دوران پيامبر صلى الله عليه و آله مسلمانانْ همه يكپارچه بودند و اختلافِ مذاهب پس از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ايجاد شد- تأييد مى‌كند.

مطالعه عميق و بررسى شواهد قطعىِ تاريخى ثابت مى‌كند كه ريشه‌هاى اختلافِ مذاهب از زمان خود رسول اللّه صلى الله عليه و آله به وجود آمدند و پس از رحلتِ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، مردم به فرقه‌هاى مختلف تقسيم شدند. حافظ نيز مى‌گويد:

دوران رسالت پيامبر بزرگ اسلام، نزديك به بيست و سه سال طول كشيد. قبل از هجرت از مكه به مدينه، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با مشكلات و سختى‌هاى فراوان روبرو بودند.

اما پس از هجرت به مدينه، كم كم اسلام قدرت يافت و جامعه كوچكِ اسلامى به وجود آمد. به مرور زمان، هيئت‌هاى نمايندگىِ قبايل مختلف براى مذاكره و مسلمان شدن، به مدينه آمدند و آيات سوره نصر در جامعه متحقق شدند:

«اذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فى‌ دينِ اللَّهِ افْواجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ ...»[1]

[چون يارىِ خدا و پيروزى فراز آيد و مردم را ببينى كه فوج فوج به دينِ خدا در مى‌آيند، پس به ستايشِ پروردگارت تسبيح گوى ...]

هنگامى كه گرايش عمومى و دسته‌جمعى به اسلام صورت گرفت، افراد فراوانى با انگيزه‌هاى مختلفْ مسلمان شدند.

برخى از آنها با اخلاصِ فراوان و تنها براى رضاى خداوند، مسلمان شدند.

برخى از آنها نيز انگيزه‌هاى ديگرى داشتند.

از طرف ديگر، از ابتدا دو جريان فكرى در ميان مسلمانان وجود داشت. يكى از اين دو جريان، در مورد پيامبر صلى الله عليه و آله معتقد بود كه:

«ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌ انْ هُوَ الَّا وَحْىٌ يُوحى‌»[2]

[سخن از روى هوى‌ نمى‌گويد. نيست اين سخن جز آنچه بدو وحى مى‌شود.]

دسته اول معتقد بودند كه پيامبر صلى الله عليه و آله متصل به جهان غيب است. با وحى ارتباط دارد. حرفِ او، حرفِ خدا است. پس مخالفت با نظرياتِ ايشان جايز نيست و هر چه پيامبر صلى الله عليه و آله مى‌گويد، هر چند با محاسباتِ عقل‌هاى ناقصِ ما هم تطبيق نكند، بايد پذيرفت و پيروى نمود.

دسته دوم هم نماز مى‌خواندند.

روزه مى‌گرفتند. حتى كشته و شهيد هم مى‌دادند اما مطيع محضِ پيامبر صلى الله عليه و آله نبودند.

آنها معتقد نبودند كه هر چه پيامبر صلى الله عليه و آله بگويد، درست است و همچون فرمانِ خداوند است.

بهترين‌هاى آنها گاهى اوقات به پيامبر صلى الله عليه و آله عرض مى‌كردند: اتَأْمُرُنى‌ يا رَسُولَ اللَّه؟

يعنى اين مطلبى را كه به من فرموديد، آيا مأمور و مجبور به انجام آن هستم؟

بعضى از افرادِ گروه دوم مى‌گفتند:

«كُنَّا زَميلَ مُحَمَّدٍ» (صلوات نمازگزاران‌)، يعنى ما نيز هم‌رديفِ پيامبر صلى الله عليه و آله بوديم.

ابن عباس مى‌گويد: من بر آن فرد وارد شدم.

ديدم يك چوب دستى را بر زمين گرفته و چانه خود را بر آن تكيه داده و مى‌گويد:

«كُنَّا زَميلَ مُحَمَّدٍ».

يعنى برخى از افرادِ گروه دوم، معتقد بودند كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نيز فردى مانندِ آنها است كه با مشاركتِ آنها و به كمكِ‌

[1]- سوره نصر( 110)، آيه 1-/ 3.

[2]- سوره نجم( 53)، آيه 3-/ 4.