زندگى بيش از ديگران پيوسته غمناك است؟»، فرمود:

أسوَؤُهُم خُلُقاً.[117]

كسى كه از همه بداخلاق‌تر است.

1- 2. آفت‌هاى عملى‌

آفت‌هاى عملى، عبارت است از كارهاى ناشايسته‌اى كه آرامش درونى انسان را از بين مى‌برند و بدين‌سان، موجب اضطراب و نگرانى مى‌گردند. گفتنى است، يكى از علائمى كه براى تشخيص كارهاى خوب از كارهاى بد، در روايات اسلامى ذكر شده، احساس آرامش درونى در كارهاى خوب، و اضطراب درونى در كارهاى زشت و نارواست.[118]

كارهاى نيك، هماهنگ با فطرت و سرشت آدمى اند، به همين جهت، انسان از انجام دادن آن، احساس آرامش و لذّت و شادى دارد؛ امّا كارهاى زشت و ناروا با فطرت انسان، سازگارى ندارد. لذا انجام آن موجب اضطراب و نگرانى درونى مى‌گردد. بديهى است هر چه كار، نارواتر، و گناه، سنگين‌تر باشد، اضطراب و نگرانىِ حاصلِ از آن نيز بيشتر مى‌گردد و چه بسا يك لحظه هوسرانى، يك عمر پشيمانى به دنبال داشته باشد.

نكته قابل توجّه اين كه نقش شمارى از آفات عملى مانند: هوسرانى، چشم‌چرانى، كوتاهى در انجام دادن كارهاى نيك، بيكارى و از دست دادن فرصت‌ها، در پديد آوردن نگرانى روشن است؛ امّا رابطه شمارى از آنها با اندوه، مشخص نيست. آفات عملى‌اى چون: عمّامه‌گذارى در حال نشسته، پوشيدن‌

[117]. ر. ك: ص 156 ح 70.

[118]. ر. ك: خير و بركت از نگاه قرآن و حديث: ص 31( معيار شناخت نيكى و بدى).