احساس، انسان را به تلاش جهت مبارزه با اين آفات و جايگزين كردن خصلت‌هاى شادى‌آفرين، وادار مى‌نمايد؛ امّا كسى كه كمترين اندوهى از اين بابت ندارد، هيچ‌گاه در صدد زدودن اين خصلت‌ها از خود نخواهد بود. به همين دليل، در روايات اسلامى، اندوهناك شدن به جهت معايب نفسانى و خصلت‌هاى ناپسند، مثبت و سرورآفرين تلقّى شده، و مورد توصيه و تأكيد قرار گرفته است.[87]

2. اندوه بر كردار ناشايسته‌

كردار ناشايسته نيز مانند خصلت‌هاى ناپسند، آفت شادى‌[88] است. انسان، سرنوشتش را با اعمال خود مى‌سازد[89] و اساساً ما به اين دنيا آمده‌ايم تا نشان دهيم كداميك عمل بهترى داريم‌[90] و اگر كار نيك انجام دهيم، به سود ما،[91] و اگر عمل ناشايستى داشته باشيم، به زيان ما تمام مى‌شود[92] و آينده خود را خراب مى‌كنيم و در نتيجه، موجب حزن و اندوه پايدار خود در آينده مى‌شويم. از اين رو، احساس اندوه و رنج از ارتكاب گناه- كه نشانه ايمان‌[93] است-، موجب توبه و پيشگيرى از تكرار آن و زمينه‌ساز كارهاى شايسته و شادى‌آفرين خواهد بود.

3. اندوه بر سُستى در انجام دادن كارهاى نيكو

كارهاى نيك و پسنديده، نقش اساسى‌اى در تأمين شادكامى دارند.[94] از اين رو، سستى در انجام دادن آنها روا نيست، و احساس اندوه، بر فرصت‌هايى كه از دست‌

[87]. ر. ك: ص 419( غصّه بر عيب‌هاى خود).

[88]. ر. ك: ص 179( آسيب‌هاى عملى).

[89].\i« كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهِينَةٌ»\E( مدّثر: آيه 38).

[90].\i« الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»\E( ملك: آيه 2). نيز، ر. ك: هود: آيه 7.

[91].\i« إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها»\E( اسرا: آيه 7).

[92].\i« مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها»\E( فصلت: آيه 46). نيز، ر. ك: جاثيه: آيه 15.

[93]. ر. ك: ص 419( غصّه بر گناه).

[94]. ر. ك: ص 311( كارهاى شايسته و اخلاق پسنديده).