تعداد سخنان و آموزه‌هاى تفسيرى پيشوايان معصوم، از صدها حديث در مى‌گذرد و شامل بخش قابل توجّهى از كتاب‌هاى حديثى مى‌شود. برخى دانشمندان حديث‌دان و مفسّر، از ديرباز تا كنون، اين سخنان را گِرد آورده و هر حديث را در مجاورت آيه متناسب با آن، جاى داده‌اند. تفسير العياشى، نوشته محمد بن مسعود عياشى، از كهن‌ترين اين تفسيرهاست كه تنها بخشى از آن، به دست ما رسيده است.

حديث و عقايد

قرآن، با طرّاحى و شكل‌دهى عقايد مسلمانان و برقرارى ستون‌ها و اصول آن، مانند توحيد و عدل، نگاه انسان را به هستى دگرگون كرد و او را با رمز و راز و سايه و نيم‌سايه آفرينش، آشنا نمود. در كنار قرآن، پيشوايان دين، به رازگشايى از اشاره‌هاى قرآن، همّت گماشتند و در تحكيم عقايد قرآنى كوشيدند. امام على (ع) شگفتى‌هاى آفرينش را در زيباترين پرنده، طاووس و يكى از كوچك‌ترين جنبندگان، مورچه، به رخ مى‌كشد و با خطبه‌هاى بلند و عميق خود كه در آغاز نهج البلاغه آمده است، در حدّ فهم برخى از مخاطبان خويش، تصويرى از بخش پنهان هستى ارائه مى‌دهد. امام سجّاد (ع) نيز در جامه دعا، پوشش رحمت و شفقت خداى رحمان را در پيش‌ديد ما مى‌نهد و امام صادق (ع) و امام رضا (ع)، در گفتگوها و مناظرات خود با زنديقان، مسيحيان و يهوديان و ديگر دگرانديشان، حقّانيت اصول اعتقادى و باورهاى عقيدتى مسلمانان را مستدل ساخته‌اند.

معصومان (عليهم السلام) گاه نيز دست انسان را گرفته، با خود به عوالم نارفته بشر مى‌برند و از قبر و عالم برزخ و وقايع روز محشر و چگونگى حساب و عِقاب، آگاهمان مى‌سازند و هشدارهاى خود را همچون تازيانه سلوك، بر هوا و هوس ما مى‌نوازند تا باريكى و تاريكى راه را در نظر آوريم و با توسّل به فانوس هدايت و شفاعت، بتوانيم از صراط باريك‌تر از مو و تيزتر از شمشير، امّا مستقيم و راست، به سلامت بگذريم و به بهشتى كه برايمان توصيف كرده‌اند، برسيم.

مجموعه سخنان معصومان (عليهم السلام) در عرصه عقايد و شناخت هستى، چنان فراوان است كه آبشخور علم گسترده كلام گشته و اين علم را چنان تناور ساخته كه پهلو