دارد بر اين كه خداى تعالى، مؤمنى را كه عمل صالح انجام دهد، به حيات جديدى غير آن حياتى كه به ديگران نيز داده، زنده مى‌كند، نه اين كه حياتش را تغيير دهد، مثلًا حيات خبيث او را به حيات طيبى مبدّل مى‌كند كه اصل حيات، همان حيات عمومى باشد و صفتش را تغيير دهد؛ زيرا اگر مقصود اين بود، كافى بود كه بفرمايد: «ما حيات او را طيب مى‌كنيم»؛ ولى اين طور نفرمود، بلكه فرمود: «ما او را به حياتى طيبْ زنده مى‌سازيم».

اين حيات- كه آن را مختص به مردم باايمان و داراى عمل صالح دانسته-، حياتى است حقيقى و واقعى و جديد، كه خدا آن را به كسانى كه سزاوارند، افاضه مى‌فرمايد. اين حيات جديد و اختصاصى، از زندگى گذشته- كه همه در آن مشترك اند- جدا نيست، و در عين اين كه غير آن است، با همان است. تنها اختلاف به مراتب است نه به عدد. پس كسى كه داراى آن چنان زندگى‌اى است، دو گونه زندگى ندارد؛ بلكه زندگى‌اش قوى‌تر و روشن‌تر و واجد آثار بيشتر است. با همين بيان، علّت اين كه چرا آن زندگى را با وصف طيب توصيف فرموده، روشن مى‌شود، گويا حياتى است خالص كه خباثتى در آن نيست كه فاسدش كند و يا آثارش را تباه سازد.[379]

بنا بر اين، شادكامى را با توجّه به انواع و مراتب حيات انسانى بايد تعريف كرد. شادكامى، چيزى خواهد بود كه حيات دنيوى، حيات اخروى و حيات طيبه را در بر مى‌گيرد. اين مطلب، با آنچه در معناى سعادت و سطوح آن و الگوى ارتباط سطوح آن با يكديگر گفتيم، تناسب دارد.

چهار. اراده و اختيار

هر چند خداوند متعال به لحاظ تكوينى، ماهيت، چارچوب و ساختار شادكامى را تنظيم مى‌نمايد و به لحاظ تشريعى، برنامه رسيدن به آن را نيز ارائه مى‌كند، امّا اين براى تحقّق شادكامى، كافى نيست؛ بلكه به خواست و فعاليت خودِ بشر نيز بستگى دارد. بر اساس تفكّر شيعه، تحقّق امورى كه به سرنوشت بشر مربوط مى‌شوند، به خواست و فعاليت خود فرد بستگى دارد و اين، نه كاملًا به وى واگذار شده و نه اجبارى است. بشر، اختيار دارد و مى‌تواند برنامه تنظيم شده از سوى خداوند متعال يا غير او را انجام دهد. البته انجام راه ديگر، قطعاً به شادكامى ختم نمى‌شود؛ ولى به هر حال، وى در اين كه كدام را انتخاب نمايد، اختيار دارد.

همان گونه كه مشهود است، اين موضوع، زيرمجموعه بحث جبر و اختيار است. جبر و اختيار، از مباحث چالشى در كلام است و جنبه‌هاى مختلفى دارد كه جاى طرح آنها در اين جا نيست‌[380] و فقط به اندازه‌اى كه به بحث ما كمك كند، به آن مى‌پردازيم.

[379]. ترجمه تفسير الميزان، ج 12، ص 491 به بعد( با تلخيص و تغيير).

[380]. براى مطالعه بيشتر، ر. ك: دانش‌نامه جهان اسلام، ج 9( ذيل واژه جبر).