بنا بر آنچه گذشت، يكى از ويژگى‌هاى خداوند متعال، دانايى و آگاهى است. او بر همه چيز و بر همه ابعاد آنها (اوّل و آخر، و ظاهر و باطن) احاطه دارد و از حقيقت امور، آگاه است. اين، نشان مى‌دهد كه تدبير و تقدير خداوند، مبتنى بر حكمت است و از اين جهت، بهترين است.

دو. آفريدگار (خالق)

يكى از شاخه‌هاى توحيد افعالى، توحيد در آفرينش است. بر همين اساس، يكى از نام‌ها و صفات خداوند متعال «خالق» است. صفت «خالق (آفريدگار)»، اسم فاعل از مادّه «خلق» است و خلق، در اصل به معناى «اندازه كردن» و «ايجاد شي‌ء بر پايه اندازه» به كار مى‌رود.[264]

در احاديث، مباحث بسيارى در باب آفرينش و مبادى و ويژگى‌هاى ايجابى و سلبى آن، آمده است.[265]

بر اين اساس، هم در قرآن كريم و هم در روايات معصومان (عليهم السلام) تصريح شده است كه آفريدگار همه چيز، خداوند متعال است‌[266] و به طور مشخّص در باره روزى نيز- كه با بحث شادكامى ارتباط نزديكى دارد-، بر همين مطلب تأكيد مى‌كند.[267] آنچه مهم است اين كه مى‌توان گفت تنظيم كننده و آفريننده شادكامى، خداوند متعال است. شايد آفريدن شادكامى- كه از مقوله مفاهيم است-، كمى بعيد به نظر آيد؛ امّا اين گونه نيست. همه چيز از جمله مفاهيم ذهنى (غير عينى)، آفرينش دارند. پيش‌تر در فصل سوم به روايتى اشاره كرديم كه امام صادق (ع) «معرفت» و «انكار» را آفريده خداوند متعال معرفى كردند.[268] در باب عقل و جهل نيز رواياتى هستند كه بر

[264]. المصباح المنير، ص 180.

[265]. احاديث بر آن اند كه دانش و اندازه‌گيرى و مشيت( خواست)، از مبادى خلقت اند و به معناى اصلى لغوى خلقت، اشاره دارند. از مهم‌ترين ويژگى‌هاى آفرينش در احاديث، نفى الگو و مادّه ازلى است؛ يعنى خداوند سبحان، اشياى جهان را بر پايه نمونه‌هاى ديرينه ايجاد نكرده است و فعل الهى، محكوم نمونه‌ها و صورت‌هاى ديرينه ثابت نيست. از سوى ديگر، خداوند متعال، جهان را از مادّه و ريشه‌اى ديرينه و ناآفريده، نيافريده است. از همين رو، صورت و مادّه جهان، هر دو حادث و نوپديدند. در اين باره، ر. ك: دانش‌نامه عقايد اسلامى، ج 6، ص 34.

[266].\i( قُلِ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ)\E( سوره رعد، آيه 16). نيز، ر. ك: سوره انعام، آيه 102؛ سوره زمر، آيه 62؛ سوره غافر، آيه 62.

پيامبر خدا( ص): سُبحانَك الَّذى لا إِلهَ غَيرُهُ ... بَديعُ السَّماواتِ وَالأَرضِ، المُبدِعُ غَيرَ المُبتَدِعِ، خالِقُ ما يرى وما لا يرى( العظمة، ص 53، ح 110؛ كنز العمّال، ج 10، ص 370، ح 29849).

[267].\i( هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ)\E( سوره فاطر، آيه 3).

پيامبر خدا( ص): يا لا إِلهَ إلّا أَنتَ، لَيسَ خالِقا ولا رازِقاً سِواك يا الله، وأَسأَلُك بِاسمِك الظّاهِرِ فى كلِّ شَى‌ءٍ بِالقُدرَة وَالكبرِياءِ وَالبُرهانِ وَالسُّلطانِ يا الله( البلد الأمين، ص 415؛ بحار الأنوار، ج 93، ص 259، ح 1).

امام صادق( ع): إِنَّ اللهَ عزّ وجلّ خَلَقَ الخَلقَ لا شَريك لَهُ، لَهُ الخَلقُ وَالأَمرُ وَالدُّنيا وَالآخِرَة، وهُوَ رَبُّ كلِّ شَى‌ءٍ وخالِقُهُ( مختصر بصائر الدرجات، ص 87؛ بصائر الدرجات، ص 535، ح 1).

[268]. ... أنَّ المَعرِفَة مِن صُنعُ اللهِ عزّ وجلّ فِى القَلبِ مَخلوقَة، وَالجُحودَ صُنعِ اللهِ فِى القَلبِ مَخلوقٌ ...( التوحيد، ص 226، ح 7؛ بحار الأنوار، ج 5، ص 30، ح 39).