- آگاه (خبير)

از اين گذشته، صفات ديگرى نيز بر دانايى خداوند متعالْ دلالت دارند كه يكى از آنها صفت خبير است. صفت «خبير (آگاه)»، در لغت به معناى فاعل از مادّه «خبر» است كه دلالت بر علم دارد. پس خبير، به معناى داناست.[241] ابن اثير بر اين باور است كه خبير، به معناى كسى است كه به آنچه بوده و آنچه خواهد بود، داناست و آگاه به حقيقت اشياست.[242] در پرتو اين سخن، ملاحظه مى‌شود كه در نام خبير، عنايت به مطلق بودن علم است.

قرآن كريم، صفت «خبير» را در كنار صفت «لطيف»، پنج بار،[243] در كنار صفت «حكيم»، چهار بار،[244] با صفت «عليم» نيز چهار بار،[245] و با صفت «بصير»، يك بار[246] ذكر كرده است. اين كتاب آسمانى، آگاه بودن خداوند عزّ وجلّ به انسان و به اعمال او و گناهانش را در سى موضع، بيان كرده است؛ ليكن صفت خبير، بدون همراهى با صفتى ديگر، تنها در يك مورد (سوره فاطر، آيه 14)، آمده است. صفت خبير در احاديث به معناى «كسى كه چيزى از چنگ [دانش‌] او در نمى‌رود و از او فوت نمى‌گردد»[247] و «كسى كه رازتر و پنهان‌تر از آن را مى‌داند»[248] آمده كه بر دانش مطلق و ژرف، دلالت دارد.

- بينا (بصير)

صفت ديگر در اين باره بصير است. صفت «بصير (بينا)»، بر وزن فعيل، به معناى فاعل، برگرفته از مادّه «بصر» است كه دو اصل معنايى دارد: يكى، آگاهى به يك چيز و ديگرى، خشونت (درشتى). بصير، برگرفته از اصل نخست به معناى عالم (آگاه) است.[249]

مضمون (إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ)، نوزده بار در قرآن كريم به كار رفته،[250] مضمون (سَمِيعٌ بَصِيرٌ)

[241]. معجم مقاييس اللغة، ج 2، ص 239؛ المصباح المنير، ص 162.

[242]. النهاية، ج 2، ص 6.

[243].\i( لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ)\E( سوره انعام، آيه 103).

[244].\i( عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ)\E( سوره انعام، آيه 73). نيز، ر. ك: سوره انعام، آيه 18؛ سوره هود، آيه 1؛ سوره سبأ، آيه 1.

[245].\i( إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ)\E( سوره لقمان، آيه 34؛ سوره حجرات، آيه 13). نيز، ر. ك: سوره تحريم، آيه 3؛ سوره نساء، آيه 35.

[246].\i( إِنَّهُ كانَ بِعِبادِهِ خَبِيراً بَصِيراً)\E( سوره إسرا، آيه 96).

[247]. امام رضا( ع): أَمَّا الخَبيرُ فَالَّذى لا يعزُبُ عَنهُ شَى‌ءٌ ولا يفوتُهُ، لَيسَ لِلتَّجرِبَة ولا لِلِاعتِبارِ بِالأَشياءِ، فَعِندَ التَّجرِبَة وَالاعتِبارِ عِلمانِ ولَولاهُما ما عُلِمَ؛ لِأَنَّ مَن كانَ كذلِك كانَ جاهِلًا، وَاللّهُ تَعالى لَم يزَل خَبيرا بِما يخلُقُ، وَالخَبيرُ مِنَ النّاسِ المُستَخبِرُ عَن جَهلِ المُتَعَلِّمِ، فَقَد جَمَعَنَا الاسمُ وَاختَلَفَ المَعنى( الكافى، ج 1، ص 122، ح 2).

[248]. امام رضا( ع): لَم يكن قِوامُ الخَلقِ وصَلاحُهُم إلّا بِالإِقرارِ مِنهُم بِعَليمٍ خَبيرٍ، يعلَمُ السِّرَّ وأَخفى، آمِرٌ بِالصَّلاحِ، ناهٍ عَنِ الفَسادِ( عيون أخبار الرضا( ع)، ج 2، ص 100، ح 1؛ علل الشرائع، ص 252، ح 9).

[249]. معجم مقاييس اللغة، ج 1، ص 253. نيز، ر. ك: الصحاح، ج 2، ص 591؛ المصباح المنير، ص 50.

[250]. سوره بقره، آيه 96، 110، 233، 237 و 265؛ سوره آل عمران، آيه 156 و 163؛ سوره مائده، آيه 71؛ سوره انفال، آيه 39 و 72؛ سوره هود، آيه 112؛ سوره سبأ، آيه 11؛ سوره فصّلت، آيه 40؛ سوره حجرات، آيه 18؛ سوره حديد، آيه 4؛ سوره ممتحنه، آيه 3؛ سوره تغابن، آيه 2؛ سوره احزاب، آيه 9؛ سوره فتح، آيه 24.