از آنچه گفتيم روشن مى‌شود كه بلاها و سختى‌ها از هر نوع آن، نه تنها بى‌معنا و بى‌فايده نيستند؛ بلكه ضرورت حيات انسانى اند. انسان، بدون سختى‌ها و كش و قوس‌هاى زندگى، «هيچ» است. با اين حال، آيا مى‌توان سختى‌ها و شدائد را بد و غيرمفيد دانست؟ بدون بلاها و امتحان‌ها، انسان، همانند نهال بارور نشده و بذر جوانه نزده‌اى مى‌مانَد كه پس از چندى نابود مى‌شود. سختى‌ها بى‌معنا نيستند. پس نبايد از آنها دلگير شد؛ بلكه بايد آنها را گرامى داشت. از اين رو، نبايد از گرفتارى‌ها ناراحت و ناراضى بود. امام علي (ع) در اين باره مى‌فرمايد:

لا تَفرَح بِالغَناءِ وَالرَّخاءِ، ولا تَغتَمَّ بِالفَقرِ وَالبَلاءِ؛ فَإِنَّ الذَّهَبَ يجَرَّبُ بِالنّارِ، وَالمُؤمِنَ يجَرَّبُ بِالبَلاءِ.[1406]

از توانگرى و آسايش، شادمان مشو و از فقر و بلا نيز اندوه مخور؛ كه طلا با آتشْ محك مى‌خورَد و مؤمن با بلا.

دو. تقويت ارتباط با خدا

ارتباط با خدا، از نيازهاى انسان و يكى از عوامل مهم نشاط و شادابى است؛ امّا اين ارتباط، معمولًا به صورت عادى اتّفاق نمى‌افتد. از اين رو، خداوند متعال با پيش آوردن مشكلات و گرفتارى‌ها، زمينه بازگشت به خدا و ارتباط با او را به وجود مى‌آورد. قرآن كريم در اين باره مى‌فرمايد:

(وَ ما أَرْسَلْنا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا أَخَذْنا أَهْلَها بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ.[1407] و ما هيچ پيامبرى را در هيچ آبادى و شهرى نفرستاديم، مگر آن كه مردمِ آن را به سختى و گزند، گرفتار كرديم تا شايد زارى كنند).

پيش‌تر نيز گذشت كه انسان، وقتى گرفتار مى‌شود، رو به خدا مى‌آورد.[1408] از اين رو، پيامبر خدا (ص) مى‌فرمايد:

إذا رَأَيتُمُ الرَّجُلَ ألَمَّ اللّهُ بِهِ الفَقرَ وَالمَرَضَ؛ فَإِنَّ اللّهَ تَعالى يريدُ أن يصافِيهُ.[1409]

هر گاه كسى را ديديد كه خدا فقر و بيمارى را بر وى وارد فرموده، [بدانيد كه‌] هر آينه، خداى تعالى مى‌خواهد با وى صفا ورزد.

از اين رو، نبايد ورود بلا، ناخرسندى ايجاد كند و نعمت، مايه خرسندى شود.

[1406]. غرر الحكم، ح 10394.

[1407]. سوره اعراف، آيه 94- 95.

[1408]. ر. ك: فصل ششم، الگوهاى واكنش منفى.

[1409]. الفردوس، ج 1، ص 261، ح 1015.