فقر و دارايى، وسيله‌اى براى آشكار شدن ويژگى‌ها و صفات نهفته انسان است.[1397] امام على (ع) در بيان معناى آيه شريف (وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ)[1398] مى‌فرمايد:

ومَعنى ذلِك أنَّهُ يختَبِرُهُم بِالأَموالِ وَالأَولادِ؛ لِيتَبَينَ السّاخِطَ لِرِزقِهِ، وَالرّاضِى بِقِسمِهِ، وإن كانَ سُبحانَهُ أعلَمَ بِهِم مِن أنفُسِهِم، ولكن لِتَظهَرَ الأَفعالُ الَّتى بِها يستَحَقُّ الثَّوابُ وَالعِقابُ؛ لِأَنَّ بَعضَهُم يحِبُّ الذُّكورَ ويكرَهُ الإِناثَ، وبَعضَهُم يحِبُّ تَثميرَ المالِ ويكرَهُ انثِلامَ الحالِ.[1399]

و معناى اين سخن، آن است كه خداوند، ايشان را به دارايى‌ها و فرزندان مى‌آزمايد تا آن كسى كه به روزى او ناخرسند است و آن كه بدان خشنود است، شناخته شود، هر چند كه خداى سبحان به آنان آگاه‌تر از خودشان است؛ ليكن چنين مى‌كند تا كردارهاى شايسته پاداش و كيفر ظهور يابند؛ چرا كه برخى‌شان فرزند پسر را مى‌پسندند و از دختر بيزارند، و برخى مال بر مال نهادن را دوست مى‌دارند و از آشفته حالى كراهت دارند.

امام على (ع) نيز در بحث حكمت قبض و بسط روزى، به مسئله آشكار شدن صفات درونى توسط بلا مى‌پردازد و مى‌فرمايد:

قَدَّرَ الأَرزاقَ فَكثَّرَها وقَلَّلَها، وقَسَّمَها عَلَى الضّيقِ وَالسَّعَةِ، فَعَدَلَ فيها لِيبتَلِى مَن أرادَ بِمَيسورِها ومَعسورِها، ولِيختَبِرَ بِذلِك الشُّكرَ وَالصَّبرَ مِن غَنِيها وفَقيرِها. ثُمَّ قَرَنَ بِسَعَتِها عَقابيلَ فاقَتِها، وبِسَلامَتِها طَوارِقَ آفاتِها، وبِفُرَجِ أفراحِها غُصَصَ أتراحِها (أبزاحِها). وخَلَقَ الآجالَ فَأَطالَها وقَصَّرَها، وقَدَّمَها وأخَّرَها، ووَصَلَ بِالمَوتِ أسبابَها، وجَعَلَهُ خالِجا لِأَشطانِها، وقاطِعا لِمَرائِرِ أقرانِها.[1400]

خداوند، روزى‌ها را تقدير فرموده و آنها را فراوان يا اندك و در تنگنا يا گشايش مقرّر فرموده است و در اين رفتار، دادگرى ورزيده تا هر كه را بخواهد، با روزى آسان يا سختْ آزمايش فرمايد و بدين گونه، شكر ورزيدن و صبر كردن را از توانگر و فقير بيازمايد. سپس همراه با گشايش روزى، ناگوارى‌هاى فقر را قرار داده و با سلامتش بلاهاى بيمارى را درآميخته و با شادمانى‌هاى سُرورش غمناكى‌هاى اندوهش را همراه ساخته است. و سر رسيدن زندگى‌ها را مقدّر فرموده و آنها را بلند يا كوتاه و پيش يا پس قرار داده و سبب‌هاى مرگ را فراهم آورده و مرگ را كِشنده طناب‌هاى دراز عمرها و پاره كننده ريسمان‌هاى كوتاهِ گره خورده آنها قرار داده است.

[1397]. امام على( ع): المالُ يُبدى جَواهِرَ الرِّجالِ وخَلائِقَها( غرر الحكم، ح 1155).

امام على( ع): الغِنى وَالفَقرُ يكشِفانِ جَواهِرَ الرِّجالِ وأوصافَها( همان، ح 1154).

[1398]. سوره أنفال، آيه 28.

[1399]. نهج البلاغة، حكمت 93.

[1400]. همان، خطبه 91؛ بحار الأنوار، ج 5، ص 148، ح 11.