سختى، يكى از واقعيت‌هاى زندگى و از ضرورت‌هاى رشد و تكامل انسان است. از اين رو، ناهماهنگى ميان آن انتظار و اين واقعيت، موجب افزايش فشار روانى به هنگام رويارويى با بلاها مى‌شود.

الگوى صحيح: انتظار «رنج متناوب»

واقعيت، اين است كه دنيا محلّ سختى‌ها و بلاهاست. اين را در مبانى جهان‌شناختى بيان كرديم. مبتنى بر اين حقيقت، واقعيت ديگرى شكل مى‌گيرد و آن، «اجتناب‌ناپذيرى سختى‌ها» است. واقعيت، اين است كه سختى‌ها اجتناب‌ناپذيرند. اين را بايد به عنوان يك واقعيت پذيرفت. انكار ما چيزى را تغيير نخواهد داد. دنيا به عنوان محلّ زندگى ما اقتضائاتى دارد كه خارج از اختيار ماست؛ ما نه در تنظيم آن، نقشى داريم و نه توان تغيير آن را داريم. دنيا ويژگى‌هايى دارد كه بر اساس حكمت و مصلحت الهى تنظيم شده و خير و صلاح انسان نيز در آن است. كارى كه بايد انجام دهيم اين است كه شكل واقعى دنيا را بشناسيم و بپذيريم. انتظار زندگى بدون سختى، انتظارى غير واقعى است. سختى‌ها جزئى از زندگى ما هستند و انكار ما چيزى را تغيير نمى‌دهد.

بنا بر اين بايد انتظارى واقع‌گرايانه داشت. اين همان چيزى است كه پيش‌تر با عنوان «تنظيم انتظارات با واقعيت‌ها» از آن ياد كرديم. شناخت اين واقعيت، موجب تنظيم انتظار از زندگى مى‌شود و با پذيرش جهانى با رنج متناوب، فشار روانى دوران ناخوشايند را تحمّل‌پذير مى‌سازد و بخشى از رضامندى را به وجود مى‌آورد.

شخصى از گرفتارى خود به امام صادق (ع) پناه مى‌بَرَد. ايشان، وى را به صبر دعوت مى‌كند و پس از مدّتى سكوت، به وى مى‌فرمايد: «از زندان كوفه برايم بگو كه چگونه جايى است؟». وى گفت: «تنگ و متعفّن، با زندانبانانى در بدترين حال!». امام (ع) به وى فرمود:

فَإِنَّما أنتَ فِى السِّجنِ فَتُريدُ أن تَكونَ فيهِ فى سَعَةٍ؟ أما عَلمتَ أنَّ الدُّنيا سِجنُ المُؤمِنِ؟[1328]

همانا تو اكنون در زندان هستى. آيا مى‌خواهى درون آن، در گشايش باشى؟ آيا نمى‌دانى كه دنيا زندان مؤمن است؟

در اين بيان، به واقعيت زندگى- كه همان سختى‌هاى آن است- اشاره شده است. امام صادق (ع)، با توجّه دادن آن شخص به اجتناب‌ناپذيرى سختى‌هاى زندگى و با تصحيح انتظار وى از زندگى، توان مقاومت وى را بالا مى‌بَرَد و از فشار روانى وى مى‌كاهد. اين كاركرد، توجّه به اين واقعيت است. تحمّل‌ناپذيرى حوادث، به خاطر اين است كه از زندگى، انتظار راحتى بدون سختى را داريم و اين، ريشه در غير واقعى بودن شناخت ما از دنيا دارد. آنچه مهارت‌هاى مقابله با

[1328]. الكافى، ج 2، ص 250، ح 6؛ مشكاة الأنوار، ص 271؛ بحار الأنوار، ج 68، ص 219، ح 9.