از بررسى اين نكات، به دست مى‌آيد كه مى‌توان مجموعه اين ويژگى‌ارا در دو گروه تقسيم كرد: يكى داشته‌هاى حال (نعمت) و ديگرى نداشته‌هاى آرزو شده. در بخش داشته‌ها، آرزو، موجب كوچك‌شمارى داشته‌ها و لذّت نبردن از آنها مى‌شود و در بخش نداشته‌هاى آرزو شده، از يك سو موجب ناكامى و نااميدى و حسرت، و از سوى ديگر، موجب افزايش دامنه آرزو، و از سوى سوم، سبب افزايش درد و رنج مى‌گردد.

اكنون با توجّه به مجموعه اين اطلاعات طبقه‌بندى شده مى‌توان به توضيح رابطه پرداخت و چرايى آن را تبيين كرد. همان گونه كه مشاهده شد، آرزوهاى دور از دو جبهه به انسان زيان مى‌زند: يكى داشته‌ها و ديگرى نداشته‌ها. بخش داشته‌ها سبب مى‌شود كه انسان آنچه را كه دارد، كوچك و بى‌اهميت بشمارد و در نتيجه، احساس محروميت كند و كسى كه احساس محروميت كند، از زندگى، ناراضى خواهد شد. از سوى ديگر، انسان از لذّت بردن از نعمت‌هاى موجودش نيز محروم مى‌گردد و همين، سبب محروميت از نشاط و افزايش غم و اندوه مى‌شود. لذا موجبات نارضايتى را فراهم مى‌سازد.

امّا در بخش نداشته‌ها، از يك سو به دليل اين كه آرزوى دور، حدّ توقف ندارد، پيوسته دامنه آرزو گسترده مى‌شود و از سوى ديگر، چون آرزوها دست‌نايافتنى‌اند، فرد در به دست آوردن خواسته‌هايش ناكام و نااميد و حسرت‌زده مى‌شود. با چنين وضعيتى وى هر چه تلاش كند، جز بر درد و رنج خود نمى‌افزايد. لذا سطح رضامندى او كاهش مى‌يابد.

به همين جهت است كه امام على (ع) مى‌فرمايد:

مَن كَثُرَ مُناهُ قَلَّ رِضاهُ.[1103]

هركس آرزوهايش زياد شود، رضايتش كم مى‌شود.

آرزوى دور يا طولانى- كه در ادبيات دين، بيشتر با واژه «أمل» شناخته مى‌شود-، ريشه در اميد دارد. لذا برخى لغت‌شناسان، امل را به معنى اميد[1104] و انتظار[1105] دانسته‌اند.[1106] اين ويژگى، گرداننده زندگى و عامل حركت انسان است. جهان با آرزو برپاست‌[1107] و انسان با آرزو زندگى مى‌ند. اگر آرزو از انسان گرفته شود، هيچ مادرى فرزند خود را شير نمى‌دهد، هيچ باغبانى نهال نمى‌نشاند، و هيچ كار ديگرى صورت نمى‌گيرد. لذا آرزو، رحمت الهى بر مردم است؛[1108] امّا مهم اين است كه اين ويژگى از حد خارج‌

[1103]. غرر الحكم، ح 7304؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 424.

[1104]. العين، ص 54.

[1105]. معجم مقاييس اللغة، ج 1، ص 140.

[1106]. براى مطالعه بيشتر ر. ك: فرهنگ‌نامه آرزو، ص 9 به بعد.

[1107]. امام على( ع): الدُّنيا بِالامَلِ( غرر الحكم، ح 235).

[1108]. پيامبر خدا( ص): إنَّمَا الأمَلُ رَحمَةٌ مِن الله لِأُمَّتى، لو لا الأَمَلُ ما أرضَعَت امٌّ ولَداً ولا غَرَسَ غارِسٌ شَجَراً( فرهنگ‌نامه آرزو، ص 21، ح 1).