(وَ عَسى‌ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‌ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ.[601] چه بسا چيزى را خوش نداريد، ولى برايتان خوب باشد، و چه بسا چيزى را دوست بداريد و برايتان بد باشد).

اين قانون، به خوبى نشان مى‌دهد كه گاه خير و سعادت واقعى انسان، در سختى و رنج است و لذّت، رهاوردى جز شرّ و بدى ندارد. بر همين اساس، در آغاز اين آيه، مسئله جنگ را- كه امرى سخت و پُرمحنت است- طرح كرده و با استناد به اين قاعده، بيان مى‌دارد كه هر چند از آن ناخرسنديد (كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ كُرْهٌ لَكُمْ‌) امّا خير شما در آن است و طبيعتاً مردم از ترك جنگْ خرسند مى‌شوند و شرّ آنان در آن است.

در جاى ديگرى، مسئله ناخرسندى از همسر را طرح مى‌كند و مى‌فرمايد كه اگر از زنانتان خوشتان نيامد، فوراً آنان را طلاق ندهيد، چه بسا از چيزى خوشتان نمى‌آيد؛ ولى خداوند متعال در آن براى شما خير فراوان قرار مى‌دهد: (فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‌ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً).[602] در طرف مقابل، ثروت را مورد بحث قرار داده كه براى مردم، لذّت‌بخش است؛ امّا مى‌فرمايد: گمان نكنيد كه اين، مايه خير براى آنان است: (وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ‌).[603] گناه نيز لذّت‌بخش است؛ امّا تباهى به بار مى‌آورد و طاعت، سخت است؛ امّا سعادت و موفّقيت به ارمغان مى‌آورد.[604]

آنچه مهم است اين كه مركز ثقل آموزه‌هاى اسلام، لذّت نيست؛ بلكه خير و صلاح انسان است. اين، رويكردى ديرين است كه پيشينه آن، به همه اديان آسمانى و پيامبران الهى، باز مى‌گردد.

ب- خيرشناسى‌

پيش‌تر گفته شد كه به عنوان يك واقعيت، قضاى الهى، هميشه مبتنى بر خير است و خير بودن، پايه رضامندى است و بيان گرديد كه براى خيرباورى بايد نظام ارزيابى خيرگرا داشته باشيم. حال اگر اين خير بودن، توسّط فرد شناخته شود، رضامندى را به وجود مى‌آورد. اين جاست كه ميدان عمل فرد و نقش‌آفرينى وى شكل مى‌گيرد و فعّاليت مشاوران نيز در همين قلمرو معنا مى‌يابد. اگر فرد، به تنهايى يا به كمك ديگران، خير بودن قضاى الهى را درك كرد، احساس رضامندى در وى به وجود مى‌آيد. بسيارى از نارضايتى‌ها به خاطر درك نكردنِ خير بودن آنهاست. افراد ناراضى،

[601]. سوره بقره، آيه 216.

[602]. سوره نساء، آيه 19.

[603]. سوره آل عمران، آيه 187.

[604]. امام على( ع): و اعلمُوا أنَّهُ ما مِن طاعَةِ اللهِ شَى‌ءٌ إلّا يَأتِى فى كُرهٍ و ما مِن مَعصِيَةِ اللهِ شَى‌ءٌ إلّا يَأتِى فِى شَهوَةٍ( نهج البلاغة، خطبه 176).