داشته،[424] براى دومين بار، آن را تأكيد نموده و مؤمنان را به استجابت خدا و فرستاده‌اش در پذيرفتن دعوت پيغمبر سفارش مى‌كند، و اين تأكيد را به‌وسيله بيان حقيقت امر و آن ركن واقعى- كه تكيه‌گاه اين دعوت است- انجام مى‌دهد و مى‌فرمايد: حقيقت امر و ركن واقعى اين دعوت، چيزى است كه انسان را از پرتگاه فنا و هلاكت، رهايى مى‌دهد و زنده‌اش مى‌كند:

(أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ.[425] اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! چون خدا و پيامبر، شما را به چيزى فرا خواندند كه به شما حيات مى‌بخشد، آنان را اجابت كنيد).

مرحوم علّامه طباطبايى در تفسير اين آيه شريف، زندگى را گران‌بهاترين متاعى مى‌داند كه يك موجود زنده براى خود سراغ دارد، و چگونه چنين نباشد و حال آن‌كه در ماوراى زندگى، غير از عدم و بطلان، چيز ديگرى نيست، و معلوم است كه اين ارزش را براى زندگى به خاطر اثر آن قائل است كه عبارت است از شعور و اراده كه نشاط و سعادت زندگى انسانى به آن است، و به همين جهت است كه همواره از جهل و نداشتن آزادى اراده و اختيار مى‌گريزد. انسان، به سلاحى مجهّز است كه زندگى معنوى او را- كه حقيقت وجودى اوست- تأمين مى‌كند و آن سلاح انسانى، همين اراده و اختيار اوست كه خيرات و منافع او را از شرور و مضارش مشخّص مى‌كند و او را به آن يكى، سوق و از اين يكى، زنهار مى‌دهد.

از آن جايى كه اين هدايت الهى- كه نوع انسانى را به سوى سعادت و خير و منافع وجودش دلالت مى‌كند- هدايتى تكوينى است و از مشخّصات شيوه خلقت اوست، و محال است كه نظام آفرينش در يك مورد دچار خطا و اشتباه شود، پس بايد گفت كه انسان، سعادت وجود خود را به طور قطع درك مى‌كند، و در اين دركش دچار ترديد نمى‌شود، هم‌چنان كه انواع ديگر مخلوقات، بدون اين كه دچار سهو و اشتباه شوند، به جبلت و فطرت خود، راهى را كه به سعادت و منفعت و خيرشان منتهى مى‌شود، مى‌پيمايند، و اگر در جايى دچار اشتباه مى‌شوند، به خاطر تأثير عوامل و اسباب نامناسب ديگرى است كه موجودى را از مسير خيرات و منافعش منحرف مى‌سازد و به‌

سوى ضرر و شرّش سوق مى‌دهد. اين معنا همان معنايى است كه در قرآن كريم، روى آن پافشارى مى‌كند و مى‌فرمايد: راه سعادت و علم و عملى كه منتهى به آن مى‌شود، بر هيچ انسانى‌

[424].\i( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ* وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ* إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ* وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ)\E( سوره انفال، آيه 20- 23).

[425]. سوره انفال، آيه 24.