«حسن بن احمد استرآبادی»

000 – 717ه-.ق.

بر اساس منابع موجود، «ابوعلی حسن بن احمد استرآبادی» از دانشمندان، ادبا و لغت‌شناسان قرن هشتم ه-. ق. شمرده شده است. اما شرح حال و آثاری که برای او بیان کرده‌اند، با منابع و اطلاعات دیگر تطابق ندارد.

ظاهراً نخستین منبع که از او یاد کرده، «حموی» در «معجم الادبا» است. سپس «صفدی» در «الوافی بالوفیات» و «سیوطی» در «بغیه الوعاه» همان مطلب را تکرار کرده است.

نخستین تعارض در اینجا، سبقت زمانی «حموی» بر «حسن بن احمد استرآبادی» است؛ زیرا «ابوعبدالله یاقوت حموی»، سال 626 یا 628ه-.ق. فوت کرده است. در حالی که بنابر نقل منابع متاخر، حسن بن احمد استرآبادی در سال 717ه-.ق. درگذشته است. چگونه کسی که حدود 80 سال پیش تر از حسن بن احمد استرآبادی می‌زیسته است، می‌تواند درباره‌ی او زندگی‌نامه بنویسد؟

عبارت موجود در معجم الادبا چنین است:

«الحسن بن احمد الاستراباذی، ابوعلی النحوی اللغوی الادیب الفاضل، حسنه «طبرستان» و اوحد ذلک الزمان، و له من التصانیف: کتاب شرح الفصیح و کتاب شرح الحماسه»

همان‌طور که می‌بینیم، «حموی» تاریخ و زمان حیات وی را ننوشته است. اما از عبارت «اوحد ذلک الزمان» احتمال معاصر بودن وی دور از ذهن نیست.

بنا براین حداقل باید گفت که از دانشمندان قرن هفتم ه-. ق. است. اما نویسندگان متاخر وفاتش را 717ه-.ق. دانسته‌اند.

تعارض دوم در آثار و تالیفات اوست. توضیح اینکه:

برکتاب «الفصیح فی اللغه» «احمد بن یحیی ثعلبی کوفی» متوفای 291ه-.ق.، لغت‌شناسان زیادی شرح نگاشته‌اند. از جمله «ابوعلی احمد بن محمد بن حسن مرزوقی اصفهانی» متوفای 421ه-.ق. شرح نوشته که نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌ها، موجود است. اما از ابوعلی حسن بن احمد استرآبادی هیچ نسخه‌ی خطی گزارش نشده است.

این داستان دقیقاً در مورد «شرح الحماسه» نیز تکرار شده است. کتاب «الحماسه» «ابوتمام حبیب بن اوس طایی» متوفای 231ه-.ق.، توسط بسیاری شرح شده است. یکی از