فوت نمايد از او كفايت مى‌كند، بلكه در صورتى كه عذرش بعد از اعمال حج برطرف شود، (حج نايب از او كفايت مى‌كند) بر خلاف آن‌كه در اثناى عمل باشد تا چه رسد به اينكه قبل از عمل برطرف شود و ظاهر آن است كه (در صورت برطرف شدن عذر قبل از عمل يا در اثناى آن) اين اجاره باطل باشد. و اگر نتواند كه نايب بگيرد وجوب آن ساقط مى‌شود و بايد حج از طرف او (بعد از فوتش) قضا شود. و اگر با اميد به زوال عذر نايب بگيرد از او كفايت نمى‌كند؛ بنا بر اين بعد از زوال عذر، حج (بر خودش) واجب است. و اگر نااميد شدن او بعد از اعمال حج نايب باشد ظاهراً كفايت مى‌كند. و ظاهر آن است كه حج نمودن شخص متبرّع از طرف او در موردى كه نايب گرفتن واجب است كافى نيست، و در اينكه نايب گرفتن از ميقات كافى باشد اشكال است، اگر چه اقرب آن است كه كفايت مى‌كند.

مسأله 49- اگر كسى كه حج بر او مستقرّ شده در راه حج فوت نمايد، چنانچه بعد از احرام و داخل شدن به حرم باشد كفايت از حجة الإسلام مى‌كند، و اگر قبل از آن بميرد واجب است كه از طرف او قضا شود اگر چه فوتش بعد از احرام باشد بنابر اقوى. چنان كه داخل شدن در حرم قبل از احرام كفايت نمى‌كند؛ مثل آن‌كه احرام را فراموش كند و داخل حرم شود سپس فوت نمايد، و در كافى بودن اين، فرقى نيست بين آن‌كه فوت او در حال احرام باشد يا بعد از بيرون آمدن از احرام، مثل آن‌كه بين دو احرام (حج و عمره) فوت نمايد. و اگر بعد از آن‌كه با احرام داخل حرم شد در بيرون حرم بميرد كفايت آن از حجة الإسلام اشكال دارد. و ظاهر آن است كه اگر در اثناى عمره تمتع فوت نمايد كفايت از حجّش مى‌كند. و ظاهر آن است كه اين حكم (كفايت نمودن از قضا) در حج نذرى و عمره مفرده در صورتى كه در اثنا فوت نمايد جارى نيست، و در حج افسادى (كه فاسد شده و بايد آن را تمام كند) تفصيل است. و اين حكم درباره كسى كه حج بر او مستقر نشده جارى نمى‌باشد؛ بنا بر اين اگر قبل از احرام و دخول در حرم بميرد قضا كردن از طرف او نه واجب است و نه مستحب.

مسأله 50- حج بر كافر واجب است ولى از او صحيح نيست. و اگر مسلمان شود و قبل از اسلام، استطاعتش را از دست داده باشد حج بر او واجب نمى‌باشد. و اگر در حال كفر